طهارت قلب، شرط بهره‌مندی از ضیافت رمضان
نقش طهارت در بهره‌مندی از ماه رمضان چیست؟ چرا طهارت قلب در بهره‌مندی از ضیافت رمضان لازم است؟ قبل از پاسخ به این سؤالات ابتدا با مثالی شروع می‌کنیم. فکر کنید به یک مهمانی دعوت شده‌اید، اما هر چه منتظر می‌مانید خبری از پذیرایی نیست! تصور یک مهمانی بدون خوراکی و وسیلۀ پذیرایی تقریباً ناممکن است؛ زیرا خوراک یکی از ارکان هر میهمانی است. گفتیم در ضیافت ماه رمضان، میزبان الله تبارک و تعالی است. مهمان بُعد انسانی یا بخش معنوی (منِ حقیقی) وجود ماست. حال در این مهمانی باشکوه که میزبان و مهمان مشخص است، وسیله و مواد پذیرایی چیست؟ خوراکی‌ها و غذاهای مخصوص این میهمانی که مختص بخش معنوی وجود ماست چه می‌تواند باشد؟
پذیرایی از بُعد الهی وجود ما آن‌قدر برای خدای متعال مهم بوده که در ماه رمضان سایر ابعاد وجود ما را از دریافت خوراک منع کرده است. خوراک معنوی برای بخش معنوی وجود ما در این ضیافت بر همگان روشن است و آن عبارت است از تلاوت قرآن، قرائت دعاها، مناجات، نمازها و ذکرهای مخصوص ماه رمضان. این غذاهای معنوی و مطهر نیاز به ظرفی پاک و طاهر دارد که ناگزیریم برای داشتن روزه‌ای مقبول، طهارت روح را نیز در نظر بگیریم؛ زیرا روح ما ظرف دریافت خوراک‌های معنوی است.
شاید بهتر باشد با چند سؤال پیش برویم؛ ملاک شما برای نوشیدن و یا خوردن یک خوراکی چیست؟ به جز تمیزی و پاکی خود آن غذا چه چیز دیگری در انتخاب شما دخیل است؟ پاکی ظرفی که طعام را در آن ریخته‌اند؟ تمیزی وسیله‌ای که باید با آن غذا را برداشت؟ پاکیزگی آشپز و محل سرو غذا؟ همۀ این موارد در انتخاب ما دخیل هستند. به گونه‌ای که ممکن نیست نوشیدنی یا خوراکی بسیار گوارا و مطبوع، یا حتی یک دارو را در ظرفی آلوده بپذیریم. زیرا می‌دانیم که آلودگی از ظرف به غذا سرایت می‌کند. این قاعده در نفس ما هم جاری است. نفس ما ظرفی است که در ماه ضیافت الهی با خوراک مطهر پر خواهد شد. اما وای به حال روزی که ظرف وجود ما پاک نباشد.
طهارت ظرف وجود با توبه و بازگشت
توبه و بازگشت دوربرگردانی است که ما را به مسیر اصلی سوق می‌دهد و باعث طهارت روح مان می‌شود. تصور کنید که در اتوبانی در حرکتید، اما در میانۀ راه متوجه می‌شوید که مسیر را اشتباه آمده‌اید. قطعاً در این حالت حس خوبی نخواهید داشت، زیرا به هر میزان که جلوتر می‌روید، خودتان را از مقصد دورتر کرده‌اید. به همین دلیل مدام چشمتان به دنبال دوربرگردانی است که به شما فرصتی برای اصلاح اشتباهتان بدهد.
این اتفاق ممکن است، در ابعادی بسیار بزرگتر، در زندگی هر کدام از ما پیش بیاید، یعنی در مقطعی احساس کنیم که مسیر را اشتباه رفته‌ایم. در زندگی فرصت جبران همیشه برای ما وجود دارد و توبه در اصل همین امکان بازگشت است. دوربرگردانی که ما را به مسیر اصلی هدایت می‌کند و امکان تمیز کردن ظرف وجودمان را فراهم می‌کند. اگر ما با ظرفی ناپاک به ماه ضیافت خداوند وارد شویم، آن چه که نصیب مان می‌شود هم پاک نخواهد بود و در بهترین شرایط بی‌نصیب از میهمانی خدا خارج می‌شویم. اما راه ما برای بهره‌مندی بسته نیست. خداوند میزبانی است که کریم‌تر از او وجود ندارد و با صفات کریمانه‌اش از خطاها و گناهان ما می‌گذرد و با پذیرش ندامت و توبۀ ما، ظرف وجود ما را پاک و پس از آن از خوراکی مطهر لبریز می‌کند. کافی است قصد ما از ورود به این میهمانی، رشد و رسیدن به کمال باشد و از ناپاکی خویش پشیمان و شرمنده باشیم.
آگاهی و اقدام برای بازگشت به مسیر اصلی، اتفاقی مبارک است، که خداوند مقدمات آن را در ماه مبارک رمضان فراهم آورده. مهم‌ترین چیزی که می‌تواند در شب‌های قدر نصیب انسان شود، این است که شایستۀ عفو و بخشش خداوند قرار بگیرد و خود را از آتش جهنم در پناه خدا قرار دهد. پناهندگی حقیقی نیاز به عمل و حرکت دارد و تنها در خواستن خلاصه نمی‌شود. برای پناهندگی باید به پناهگاه نزدیک شویم. باید آرام آرام موانعی که بین ما قرار دارد را برداریم. در غیر این صورت پناهندگی اتفاق نمی‌افتد؛ زیرا ما اصلاً به پناهگاه نرسیده‌ایم. وقتی کسی خود را گرفتار شهوت دنیا، ظلم به دیگران و گناهان کند، در حقیقت خود را در آتشی افکنده که وجودش را می‌سوزاند. اگر درخواستمان از خدا، پناهندگی از آتش جهنم است، اول باید خود را از عوامل آتش‌زا دور کنیم.
توبه؛ شرط بهره‌مندی از طهارت
همان‌طور که گفتیم، طهارت قلب شرط بهره‌مندی از خوراک‌های معنوی ماه رمضان است که خدا در این ضیافت عظیم برای ما ترتیب داده. اولین قدم برای رسیدن به پاکی و طهارت قلب، توبه و استغفار است. اما هر توبه‌ای لایق پذیرفته شدن نیست. توبه شرایطی دارد که باید محقق شود.
اولین شرط پذیرفته شدن توبه، هم‌سو بودن زبان و عمل ماست. توبۀ بی‌عمل مانند این است که با تمام توان برای رسیدن به شهری در شمال کشور دعا کنیم، در حالی که با سرعت هرچه تمام‌تر به سمت جنوب رانندگی می‌کنیم و یا در بهترین حالت در جای خود ثابت نشسته‌ایم. پیداست که این دعا فایده‌ای ندارد و ما را به مقصدمان در شمال نخواهد رساند. وقتی از خدا طلب بخشش و مغفرت می‌کنیم، می‌خواهیم گذشته‌مان را نادیده بگیرد و فرصتی دوباره به ما بدهد.
قدم بعدی، عزمی جزم برای کنار گذاشتن اشتباهات گذشته است. برای رسیدن به یک توبه واقعی باید پشیمانی در دل اتفاق بیفتد. انسان قلباً از گناهان و خطاهایی که انجام داده پشیمان باشد[1]. توبه‌ای که فقط بر زبان جاری می‌شود، با کوچکترین وسوسه‌ای می‌شکند. اما زمانی که پشیمانی در قلب اتفاق می‌افتد، تغییر رفتار را به دنبال خواهد داشت. با نگاهی به دور و برمان می‌فهمیم که در دنیای کنونی ما جبران اشتباه به این سادگی نیست! یا اصلاً امکان جبران وجود ندارد و یا باید پروسۀ سنگینی مثل جریمه، تعهد و ضمانت را طی کنیم. در حالی که رفتار خدا کاملاً متفاوت است. خدا از ما در زمان توبه، نه تعهد می‌خواهد و نه ضمانت، تنها دل پشیمانی می‌خواهد که قصد برگشتن به گناه را نداشته باشد.
تصمیم به ترک گناه پیش‌نیاز کسب طهارت
اگر به گناهانمان اقرار کنیم، اما تصمیم به تحول و جبران نداشته باشیم، بی‌فایده است. کسی که نمی‌خواهد دست از شیطان بردارد، حاضر به گذشتن از شهوت‌هایش نیست و لذت‌های دنیا هنوز فریفته‌اش می‌کنند؛ در حقیقت تصمیمی برای ترک گناه ندارد.
فرض کنید که کسی شیشۀ خانه شما را به عمد شکسته و به شدت از کار خود ابراز پشیمانی می‌کند. شما او را می‌بخشید، اما پس از بخشش شما، دوباره همان کار را تکرار می‌کند. و به همین ترتیب برای بار سوم و چهارم این اتفاق تکرار می‌شود. آیا هنوز حرفش برای شما قابل قبول است؟ هر شخص عاقلی می‌پذیرد که حرف بدون عمل، بی‌ارزش است و بر همین اساس است که توبه‌ای که در آن خیال بازگشت از گناه را نداریم، پذیرفته نمی‌شود.
ما در این مقاله به اهمیت توبه و پناهندگی به سوی خدا پرداختیم. گفتیم که پناهندگی به درگاه خدا عمل و حرکت می‌خواهد. زیرا شرط بهره‌مندی از خوراکی که خدا در میهمانی رمضان برایمان تدارک دیده طهارت قلب است.
پاکی و طهارت قلب با توبه ممکن می‌شود و آنچه در توبه به آن نیاز داریم یک دل پشیمان است. قلبی که تصمیم بر ادامۀ گناه نداشته و در صدد جبران خطاهایش برآید.
آیا شما هم تجربۀ توبه و بازگشت به آغوش خداوند را داشته‌اید؟ برایمان بنویسید که با توجه به آنچه در این نوشتار آوردیم، از نظر خودتان، توبه‌ای مقبول داشته‌اید؟
[1]. امام علی (علیه‌السلام): توبه، عبارت است از پشیمانی با دل. غررالحکم، ج 1، ص 116