منظور از سنگینی نامه عمل چیست و چه اثری در سعادت یا شقاوت ما دارد؟

سنگینی نامه عمل یعنی چه و چگونه می توان چیزی را که مادی نیست، سنجید؟

نامه عمل و سنگینی نامه عمل یکی از مفاهیمی است که همیشه سوالاتی را با خود به همراه دارد. برای نمونه چگونه میتوانیم چیزی را که با روح و بخش مجرد وجود ما مربوط است بسنجیم؟ و یا ملاکها و میزانهای ما در این سنجش چه هستند؟

اگر خاطرتان باشد در درس های گذشته دربارۀ مفهوم میزان صحبت کردیم و گفتیم که خداوند متعال همه چیز را به صورت ریاضی خلق کرده و برای هر چیز عدد و میزانی متناسب قرار داده؛[1] طوری که کم و زیاد شدن آن  موجب گرفتاری است؛ به عنوان مثال، وقتی جنینی به دنیا متولد می شود، سالم بودن یا نبودن او با استانداردهای دنیا سنجیده می شود؛ یعنی شرایط زیستی دنیا تعیین می کند که تولد نوزاد به کدام یک از صورت های سالم قوی، سالم، ضعیف، بیمار یا ناقص بوده است.

ما معمولاً به نوزادی سالم می گوییم که استانداردهای حداقلی دنیا را با خود آورده و نیازی به زندگی در دستگاه مخصوص ندارد و به راحتی می تواند از شرایط دنیا لذت ببرد. زمانی که چشم، گوش، قلب و دیگر اندام های نوزاد به ترتیب بتوانند با طول موج، فرکانس، هوا و سایر شرایط زیستی دنیا ارتباط درستی برقرار کنند، اصطلاحاً گفته می شود که این نوزاد تمام میزان هایش را پر کرده است. به طور مشابه در حرکت به سمت ابدیت نیز، ما همین سیر را طی خواهیم کرد. همۀ ما بعد از تولد به آخرت، با شرایط زیستی آنجا که بینهایت وسیعتر از دنیاست، مورد سنجش و ارزیابی قرار می گیریم؛ تمام ارتباط ها، انتخاب ها، افکار و رفتارهای ما با فاکتورهای از پیش تعیین شده ای  که به عنوان الگو و میزان به ما معرفی شده، سنجیده می شود.

قبلاً گفته بودیم که ملاک و میزان در قیامت حق است و مظهر کامل آن پیامبر و اهل بیت ایشان (علیهم السلام) هستند؛ بنابراین اعمال ما با کامل ترین اعمال انسانی اندازه گیری می شود. هر چه قدر عملی منطبق بر حق باشد، به همان اندازه اعتبار و ارزش دارد؛ حق به معنای دانایی نیست؛ بلکه منظور دارایی حقیقی در نفس است؛ در نتیجه هر اندازه که رابطۀ وجودی ما با حق بیشتر باشد، نامۀ عمل  ما نیز سنگینتر است. آنچه که موجب ثقل و سنگینی نامه عمل می شود، حسنات و کارهای خوب ما هستند؛ برعکس، اعمال بد چون باطل محض هستند، وزن و قیمتی نداشته و سبک اند. با توجه به آنچه که گفتیم، ممکن است این سؤال ها به ذهن شما خطور کند:

● چطور تشخیص دهیم نامۀ عمل ما وزین و سنگین است یا سبک و بی مقدار؟

● ثقل یا سنگینی عمل چه ارتباطی با سعادت یا شقاوت ما دارد؟

● چه کارهایی نامۀ عمل ما را سنگین می کنند؟

اگر مشتاق هستید که پاسخ این سؤال ها را بدانید، با ما همراه شوید.

ضرورت وزین بودن روح و سنگینی نامه عمل

همان طور که قبلاً گفتیم، در روز قیامت اعمال ما با میزان حق که همان تطابق کامل با بهترین نونه از انسان است سنجیده شده و میزان هماهنگی ما با این نمونۀ اعلی مشخص می شود. هرکس بهرۀ بیشتری از حق، داشته باشد، یعنی ارتباط وجودی بیشتری با اسماء الهی و مظاهر آنها یعنی اهل بیت (علیهم السلام) برقرار کرده باشد، در آخرت نیز خوشی و رضایتش بیشتر است؛ اما کسی که بهرۀ کمتری از حق داشته باشد، به دلیل عدم تطابق با شرایط زیستی آخرت در رنج خواهد بود.[2]

باید توجه داشت که سنگینی نامه عمل هیچ ربطی به مدرک تحصیلی، خانه، زیبایی، لباس، میزان طلا و جواهرات ندارد؛ بلکه منظور از سنگینی، یعنی روح و بخش انسانی ما دارا و ثروتمند باشد. ما برای ورود به شرایط زیستی بهشت نیاز به یک روح وزین و ثروتمند داریم؛ قلب بزرگترین دارایی و تعیین­ کنندۀ سعادت یا شقاوت دنیا و آخرت ماست. همان طور که در عالم ماده، اگر جسمی سنگینتر باشد، تکان دادن، شکستن، تخریب و حذف آن نیز سختتر است؛ قلب و روح ما نیز هر چقدر وزینتر باشد، غصه ها و ناراحتی هایش کمتر بوده و غالباً شاد، آرام و مهربان است.

تشخیص سبکی یا سنگینی نامه عمل

باید توجه داشت که مسئلۀ میزان، مسئله ای حقیقی است نه اعتباری؛ به عنوان مثال، نماز معراج مؤمن است؛[3] قرآن هم شراب مؤمن است؛ حال اگر کسی با خواندن نماز و قرآن شاد نمی شود، یعنی میزان های او در قرآن و نماز پُر نشده است. کسی که روح وزین و ثروتمندی ندارد، یک حرف، خیال، توهم یا مقام می تواند به راحتی او را تکان دهد و از صراط منحرف کند؛ اما کسی که میزان های سنگین و روحی وزین دارد، آسیب پذیری اش هم کمتر خواهد بود؛ به عنوان مثال، کسی که زودرنج است یا با یک اتفاق کوچک عصبی می شود، میزانش پُر نیست. قبلاً گفته بودیم که هر کس بر اساس نقش و جایگاهش در زندگی، میزان های متعددی دارد که هر کدام از اعمالش با یکی از آن ها سنجیده می شود؛ کسانی که میزان های خود را پر نمی کنند، غالباً به تنبلی و بی حوصلگی که بزرگترین دشمن انسان در رسیدن به کمال و آخرت است، دچار می شوند.

در بحث سنگینی نامه عمل بر اساس آیات قرآن و روایات ملاکها و وزنههایی در اختیار ما قرار گرفته است که با استفاده از آنها میتوانیم به سنگینی نامه عمل خود بیفزاییم؛ البته به این شرط که در کنار استفاده از این وزنه ها و تمارین حواسمان به مواردی که آثار این تمارین را خنثی میکند هم باشد. در ادامه چند مورد از موارد و تمارینی را که در روایات و آیات قرآن به عنوان وزنه هایی برای سنگینی نامه عمل معرفی شده اند، بیان می کنیم. 

آثار صلوات در سنگینی نامه عمل

صلوات یکی از مهم ترین کارهایی است که موجب سنگینی نامه عمل می شود و شخصیت ما را وزین می کند.[4] صلوات دعائی است که تهلیل، تحمید و تکبیر الهی را در بردارد. صلوات، اسلحۀ قدرتمندی برای تمام نیازهای ما در دنیا و آخرت است؛ یعنی به غیر از اینکه جسم و بدن ما تحت تأثیر صلوات است؛ خیال، وهم، عقل، فوق عقل و حتی برزخ و قیامت را هم در برمی گیرد. ما با صلوات محبوب خدا می شویم و عزت و شرافت پیدا می کنیم.

آثار صدقه در سنگینی نامه عمل

 صدقه، نامۀ اعمال ما را در روز قیامت سنگین کرده و همچون سایه ای بر روی فضای آتشین این روز گسترده

می شود و آن را برای ما تبدیل به مکانی خنک می نماید.[5]

آثار حسن خلق در سنگینی نامه عمل

حسن خلق هم در دنیا برایمان آثار و برکات دارد و هم در قیامت کفۀ اعمال ما را سنگین می کند.[6]

آثار سکوت در سنگینی نامه عمل

سکوت از جمله کارهایی  است که بسیار کم زحمت و سبک بوده؛ اما در ترازوی اعمال بسیار سنگین و ارزشمند است.[7] در بسیاری از موارد، برای برداشتن گام های بزرگ، نیازی به انجام کارهای سخت و سنگین نیست؛ بلکه فقط لازم است سکوت کنیم. ما با سکوت و کنترل زبان، می توانیم موانع بسیاری را از سر راه خود برداریم.

در این درس دربارۀ مفهوم و ضرورت سنگینی نامه عمل صحبت کردیم. گفتیم که سبکی یا سنگینی نامه عمل یک مفهوم انتزاعی نیست و برا اساس میزان تطابق روح ما با شرایط زیستی برزخ و قیامت سنجیده می شود و هر چه قدر تطابق و هماهنگی میان ما و عالی ترین نمونه های انسانیت بیشتر باشد، روح و نامه عمل ما سنگین تر است و گفتیم که ما برای به دست آوردن روح وزین و ثروتمند بایستی میزان های آخرتی خود را پر کنیم. میزان شادی و آرامش هر کس نشان  می دهد که نامۀ عملش سبک است یا سنگین. چند نمونه از مهم ترین کارهایی که موجب سنگینی نامه عمل می شوند، عبارتند از صلوات، حسن خلق، سکوت و صدقه.

شما چه وزنه های دیگری ا می شناسید که می توانند به سنگینی نامه عمل ما کمک کنند؟

[1]  سورۀ طلاق، آیۀ 3

[2]  سورۀ قارعه، آیات 6 تا 9

[3]  رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله و سلّم) می‌فرماید:«الصَّلاه مِعرَاجُ المُؤمِن.» (قمی نیشابوری، نظام الدین حسن بن محمد، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، محقق شیخ زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۱۴)

[4] امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «أَثْقَلُ مَا یُوضَعُ فِی اَلْمِیزَانِ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ اَلصَّلاَهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى أَهْلِ بَیْتِهِ.» (حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، محقق مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ۱۴۱۳ق، ص۱۴)

[5]  رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله و سلّم) می‌فرماید: «أَرْضُ اَلْقِیَامَهِ نَارٌ مَا خَلاَ ظِلَّ اَلْمُؤْمِنِ فَإِنَّ صَدَقَتَهُ تُظِلُّهُ.» (کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، گردآورنده علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۹ق، ج۴، ص۳).

[6]  پیامبر خدا (صلی‌الله علیه و آله و سلّم) «مَا شَیْءٌ أَثْقَلَ فِی اَلْمِیزَانِ مِنْ حُسْنِ اَلْخُلُقِ…» (طبرسی، علی بن حسن، مشکاه الانوار، ج۱، ص۲۲۳)

[7]  ابوذر رحمه‌الله تعالی علیه مى‌گوید:« قَالَ لِی رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَ لاَ أُعَلِّمُکَ بِعَمَلٍ خَفِیفٍ عَلَى اَلْبَدَنِ ثَقِیلٍ فِی اَلْمِیزَانِ قُلْتُ بَلَى یَا رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْکَ قَالَ هُوَ اَلصَّمْتُ وَ حُسْنُ اَلْخُلُقِ وَ تَرْکُ مَا لاَ یَعْنِیکَ» (مجموعه ورّام، ج۱، ص۱۰۷)