چرا قدرت درک آخرت برای اغلب کسانی که هنوز در دنیا هستند، وجود ندارد؟

آیا قدرت درک آخرت بدون دیدن آن امکان پذیر است؟

جهان آخرت یکی از بزرگترین مجهولات ذهن انسان است، مساله ای که حتی نمی دانیم چگونه باید به آن فکر کنیم! ما خودمان را تنها با این کالبد مادی و جهان را تنها در دایرۀ محسوسات می شناسیم و درک می کنیم؛ با این حساب پس از ترک کالبد مادی خود با چه چیزی روبه رو خواهیم شد؟ و چگونه است که دنیایی بسیار عظیم تر در اطراف ما در جریان است، اما ما قدرت درک آخرت را نداریم؟

آیا می توانیم بگوییم نعمت های بهشتی یا فشارها و عذاب های جهنمی همان نعمات و عذاب هایی است که در دنیا تجربه می کنیم؟

اگر جهان آخرت چیزی فراتر از همین جهان مادی ما و تنها کمی پیشرفته تر از آن نیست؛ چرا در بسیاری از آیات قرآن نعمت های آخرتی با مثال های زمینی و مادی توصیف شده اند؟

اگر در جهان آخرت از اسارت ماده خارج می شویم؛ چگونه قدرت درک آخرت را خواهیم داشت؟

در این درس به جستجوی پاسخی برای این پرسش ها خواهیم بود.

قدرت درک آخرت در دنیا

درک کردن به معنای راه پیدا کردن به حقیقت یک مفهوم بوده و با پی بردن به مفهوم در محدودۀ ذهن متفاوت است. از چند منظر می توانیم به بررسی قدرت درک آخرت در دنیا بپردازیم:

بررسی قدرت درک آخرت از منظر قانون نسبت

گفتیم که ارتباط دنیا و آخرت مانند ارتباط رحم مادر و دنیاست؛ یعنی به همان نسبتی که دنیا بزرگتر و پیشرفته تر از رحم مادر است؛ آخرت هم از دنیا بزرگتر و پیشرفته تر است. جنینی که هنوز به دنیا متولد نشده از درک دنیا، که بسیار بزرگتر و دارای نعمت هایی بسیار بیشتر و متنوع تر از رحم مادر است، عاجز است. برای نمونه جنینی که در رحم مادر فقط از خون تغذیه می کند، بدون شک نمی تواند طعم انواع غذاها، میوه ها و نوشیدنی های دنیا را درک کند.

ما نیز در دنیا قدرت درک آخرت را که عالمی بی نهایت بزرگ تر، پیشرفته تر و زیباتر از دنیاست، نداریم. ما در دنیا با لذت های محدود طرف هستیم و مسلماً نمی توانیم لذت های نامحدودی را که در انواع نعمت های اخروی وجود دارد، درک کنیم. نه تنها نعمات، بلکه گرفتاری ها، خسران ها، فشارها و عذاب های آخرتی نیز قابل مقایسه با عذاب ها و گرفتاری های دنیوی نیستند و ما هم اکنون حقیقت آن ها را درک نمی کنیم.

اطلاعات جزئی از آخرت

ما در دنیا در حیطۀ زمان و مکان قرار داریم و قدرت درک آخرت، که در آن زمان و مکان نامحدود است، برای مان غیرممکن است. ما تنها اطلاعاتی جزئی و در خیطۀ درک مادی خودمان از عالم نامحدود آخرت داریم. البته ما به وسیلۀ عقل اصل حقایق برزخ، قیامت، بهشت و جهنم را که از طریق قرآن کریم و روایات معصومین (علیهم السلام) به ما رسیده است، فهم می کنیم. هنگامی که صحبت از باغ ها، نهرها، قصرها، درختان، گل ها، عطرها، نواها، میوه ها، غذاها، نوشیدنی ها، حوریان، خادمان یا دورهمی های بهشتی می شود، خود را در بهشت تصور و از خیال پردازی با آن لذت می بریم؛ یا با تصور جهنم و عذاب های آن، مانند آتش سوزان، آب داغ و متعفن، فلز مذاب، مارها و اژدهاها یا لباس ها و خوراک های جهنمی، ترس و وحشت وجودمان را می گیرد. اما با تمام این وجود، ماهیت و کنه این حقایق آخرتی برای ما پوشیده است و مهم ترین دلیل آن این است که ما با اطلاعات و دانشی به سراغ فهم این حقایق می رویم که در دایرۀ ماده محصور است و توان ما برای درک عالم غیر مادی و نامحسوس بسیار پایین است.

عدم اطلاع از بسیاری از حقایق اخروی

نکتۀ بسیار مهم پیرامون ناتوانی و کم بودن قدرت درک آخرت  در وجود ما این است که ما از بسیاری از حقایق آخرت اصلاً اطلاعی نداریم. آنچه که از آخرت در آیات و روایات گفته شده، تنها گوشه ایست از آنچه که هست. به عبارتی در اوصاف بهشت یا جهنم، تنها آن دسته از مطالب که برای ما قابل فهم می باشد بیان شده است وگرنه نظام آخرتی با نظام دنیایی تفاوت اساسی دارد و حقیقت امر بسیار فرا تر است. در قرآن کریم نیز چندین بار به این مسئله اشاره شده است؛ برای نمونه می فرماید:

«و تو چه می دانی که سقر چیست؟»[1]

« و تو چه می دانی آن شکننده چیست؟»[2]

«و تو چه می دانی که روز جزا چیست؟»[3]

«و تو چه می دانی علیین چیست؟»[4]

«و تو چه می دانی عذاب درهم کوبندۀ دوزخ چیست؟»[5]

عبارت «تو چه می دانی…» در این آیات و بسیاری دیگر از آیات قرآن نشان دهندۀ این است که حقیقت این امور اخروی برای انسان قابل درک نیست و فقط با استفاده از الفاظ و کلمات به آن ها اشاره ای شده است. ازاین رو   ما بعد از ورود به عالم آخرت با حقایقی مواجه خواهیم شد که فراتر از تصورمان هستند. خداوند در قرآن کریم می فرماید: «هیچ کس نمی داند چه چیز از آنچه روشنی بخش دیدگان است به [پاداش] آنچه انجام داده اند برای آنان پنهان کرده ام.»[6] مشابه این مطلب در روایات نیز آمده است؛ برای مثال امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می فرماید: «هرکس در ماه رجب صدقه خالصانه اى بدهد، خداوند او را در رستاخیز به پاداشى گرامی می دارد که نه دیده اى آن را نگریسته و نه گوشى خبرش را شنیده و نه به قلب انسانى خطور کرده است.»[7] بنابراین قدرت درک آخرت به طور کامل و دقیق برای ما در دنیا وجود ندارد.

البته ناگفته نماند که عدۀ کمی از افراد با تزکیۀ نفس و قدم گذاشتن در وادی سیر و سلوک به برخی از حقایق آخرت راه می یابند و برخی هم ممکن است در عالم خواب، تا حدی امور مجرد و مثالی را درک کنند.

در این درس دربارۀ عدم قدرت درک آخرت در دنیا صحبت کردیم. همان طور که دنیا بسیار بزرگ تر و پیشرفته تر از رحم مادر است و جنین تا قبل از تولد به دنیا، قادر به درک آن واقعیت  موجود در دنیا نیست، ما هم قبل از ترک دنیا، قدرت درک آخرت را که بی نهایت عظیم تر و دارای نعمات متنوع تری از دنیاست، نداریم. از طرفی ما در دنیای مادی محصور هستیم و به طور معمول قادر به درک عوالم بالاتر نیستیم؛ البته اخبار و اطلاعاتی دربارۀ برزخ، قیامت، بهشت و جهنم و نعمت ها و عذاب های آن از طریق کتاب خدا و روایات معصومین (علیهم السلام) به ما رسیده است که ما توسط عقل خود آن ها را فهم می کنیم؛ اما درک ماهیت حقیقی آن ها در دنیا برای ما ممکن نیست. علاوه بر اینکه ما تنها نسبت به گوشۀ کوچکی از حقایق آخرت آگاهی داریم و از بسیاری از آن ها اصلاً اطلاع نداریم؛ بنابراین قدرت درک آخرت به طور کامل و دقیق، تا قبل از ترک دنیا برای ما وجود نخواهد داشت.   

[1]وَ مَا أَدْرَاک مَا سقَرُ آیه 27 سوره مبارکه مدثر

[2] وَمَا أَدْرَاکَ مَا الْحُطَمَهُ آیه 5 سوره مبارکه همزه

[3] وَ مَا أَدْرَاک مَا یَوْمُ الدِّینِ آیه 17 سوره مبارکه انفطار

[4] وَ مَا أَدْرَاک مَا عِلِّیُّونَ‏ آیه 19 سوره مبارکه مطففین

[5] آیه 3 سوره مبارکه قارعه  وَ مَا أَدْرَاک مَا الْقَارِعَهُ

[6] «فَلَا تَعۡلَمُ نَفۡسࣱ مَّآ أُخۡفِیَ لَهُم مِّن قُرَّهِ أَعۡیُنࣲ جَزَآءَۢ بِمَا کَانُواْ یَعۡمَلُونَ» (سورۀ سجده، آیۀ 17)

[7] امام علی (علیه السلام) می‌فرماید: «مَنْ تَصَدَّقَ بِصَدَقَهٍ فِی رَجَبٍ اِبْتِغَاءَ وَجْهِ اَللَّهِ أَکْرَمَهُ اَللَّهُ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ فِی اَلْجَنَّهِ مِنَ اَلثَّوَابِ بِمَا لاَ عَیْنٌ رَأَتْ وَ لاَ أُذُنٌ سَمِعَتْ وَ لاَ خَطَرَ عَلَى قَلْبِ بَشَرٍ.» (ابن بابویه، محمد بن علی، الامالی، ص۵۴۲)