از زهری روایت شده است كه گفت: شنیدم از مولای‌مان زین العابدین (علیه‌السلام) كه خود را محاسبه می‌كرد و با پروردگارش مناجات داشت در حالی كه می‌گفت:
یٰا نَفْسُ حَتّٰامَ إِلَی الْحَیَاةِ سُكُونُكِ، وَإِلَی الدُّنْیَا وَعِمَارَتِهَا رُكُونُكِ، أَمَا اعْتَبَـرْتِ بِـمَنْ مَضیٰ مِنْ أَسْلاٰفِكِ، وَمَنْ وَارَتْهُ الْاَرْضُ مِنْ أُلّٰافِكِ وَمَنْ فُجِعْتِ بِهِ مِنْ إِخْوَانِكِ، وَنَقَلْتِ إِلیٰ دَارِ الْبَلیٰ مِنْ أَقْرَانِكِ
ای نفس تا به کی به زندگی آرام گرفته، و به دنیا و آبادانی‌اش دل بسته‌ای، آیا عبـرت نگرفته‌ای از آنکه رفته است از گذشتگانت، و آن که از عزیزانت در زیر خاک خفته و آن که از برادرانت که به او داغدار گشته و آنها که از همنشینانت به سـرای فنا فرستاده‌ای.
| فَـهُـمْ فـیٖ بُـطُـونِ الْاَرْضِ بَـعْـدَ ظُــهُــورِهَــا آنان در زیر زمین اند بعد از آنکه بالای آن بودند خَـلَــتْ دُورُهُــمْ مِــنْــهُــمْ وَأَقْــوَتْ عِــرَاصُــهُـمْ خانه‌هایشان از آنان خالی و منازل شان نیز‌خالی گشته‌اندوَخَــلَــوْا عَــنِ الـدُّنْــیَــا وَمٰــا جَــمَــعُــوا لَـهَـا از دنــیـا گـذشـتند و از آنچه برایش فراهم آوردند |
مَــحَــاسِــنُـــهُــمْ فِــیــهَــا بَــوَالٍ دَوَاثِــرُ زیبایی‌هایشان در آن پوسیده و از بین رفته اند وَسَــاقَـتْــهُــمْ نَــحْــوَ الْــمَــنَــایَــا الْـمَـقَـادِرُ و سـرنوشت‌ها، آنان را به سـوی مــرگ رانده‌اند وَضَــمَّـتْــهُـمْ تَــحْــتَ الـتُّــرَابِ الْــحَــفَــائِـرُ و گــودال‌هـا در زیر خـاک آنها را در بر گرفتند |
كَمِ اخْتَـرَمَتْ أَیْدِی الْمَنُونِ مِنْ قُرُونٍ بَعْدَ قُرُونٍ، وَكمْ غَیَّرَتِ الْاَرْضُ بِبَلاٰهَا، وَغَیَّبَتْ فیٖ ثَرَاهَا مِمَّنْ عَاشَـرَتْ مِنْ صُنُوفِ النّٰاسِ، وَشَیَّعَتْهُمْ إِلَی الْاَرْمَاسِ:
چقدر دست مرگ نسل‌هایی را پس از نسل‌ها قطع نـموده، و چقدر دگرگون نـموده است زمین با پوسانیدنش، و پنهان نـمود در زیر خود از آنان که با آنها معاشـرت می‌کرد از گروه‌های مردم، و آنها را تا قبـرها تشییع نـمود:
| وَأَنْــتَ عَـلَـی الـدُّنْـیَـا مُـكِــبٌّ مُـنَـافِــرٌ و تو همچنان خود را بر دنیا انداخته‌ای و مخالفت می‌کنی عَـلـیٰ خَــطَــرٍ تـُمــْسِـی وَ تُــصْــبِـحُ لٰاهِــیـاً با خطر شب و روز می‌کنی در حالیکه غافلـی وَإِنِ امْـــرُءٌ یَــسْــعــىٰ لِـدُنْـیَـاهُ جَــاهِــداً و اگر شــخـصـی با تـلاش بـرای دنـیـایـش بکوشد |
لِـخُـطّٰــابِـهٰـا فِـیـهَـا حَــرِیــصٌ مُــكــاثِــرُ با خواستگارانش و نسبت به آن حریص و زیاده طلب هستی أَتَـــدْرِی بِــمٰــا لَــوْ عَـقَـلْـتَ تُـخَـاطِـرُ آیا می‌دانی که اگر اندیشه کنی به چه چیزی مورد خطر قرار گرفته‌ای وَیَــذْهَــلُ عَــنْ أُخْــرَاهُ لاٰ شَــكَّ خَــاسِــرُ و از آخـرتـش غــافـل بـمانـد بدون شـک زیانکار اسـت |
فَحَتّٰامَ عَلَی الدُّنْیٰا إِقْبَالُكَ، وَبِشَهْوَتِهَا اشْتِغَالُكَ، وَقَدْ وَخَطَكَ الْقَتِیرُ وَوَافٰاكَ النَّذِیرُ، وَأَنْتَ عَمّٰا یُرَادُ بِكَ سَاهٍ وَبِلَذَّةِ یَوْمِكَ لاٰەٍ:
پس تا به کی توجهت به دنیا باشد و مشغول شدنت با شهوت‌هایش، در حالی که سـراغ تو آمده است پیری با موهای سیاه و سفید و بیم‌دهنده به تو رسیده، و تو از آنچه با تو خواهند کرد غافلی و به لذت امروزت مشغول هستی.
| وَفـیٖ ذِكْــرِ هَــوْلِ الْـمَـوْتِ وَالْـقَــبْـرِ وَالْـبِـلیٰ در یاد کردن وحشت مرگ و قبـر و فرسودگی، أَبـَـعْـــدَ اقْــتِــرابِ الْاَرْبَــعِــیــنِ تَــرَبّــُصٌ آیا پس از نزدیک شدن چهل‌سالگی فرصت می‌طلبی باشد كَــأَنَّــكَ مَــعْــنِــیٌّ بِــمٰــا هُــوَ ضَــائِــرٌ گویی که تو اهمیت می‌دهی به آنچه زیان‌آور است |
عَــنِ الـلَّــهْــوِ وَالــلَّــذّٰاتِ لِــلْــمَــرْءِ زَاجِــرُ بازدارنده‌ای از لهو و لذت‌ها برای انسان وجود دارد وَشَـــیْــبُ الْــقِــذٰالِ مُــنْــذُ ذٰلِــكَ ذَاعِــرُ در حالی که سپیدی موی گونه‌ها از آن وقت پریشان کننده‌است لِــنَــفْـسِـكَ عَــمْــداً أَوْ عَــنِ الــرُّشْــدِ جَـائِــرُ برای تو به عمد یا از راه راست دور شده‌ای |
اُنْظُرِی إِلَی الْاُمَمِ الْمَاضِیَةِ وَالْقُرُونِ الْفَانِیَةِ، وَالْمُلُوكِ الْعَاتِیَةِ كَیْفَ انْتَسَفَتْهُمُ الْاَیّٰامُ، فَأَفْنٰاهُمُ الْحِمَامُ فَامْتَحَتْ مِنَ الدُّنْیَا آثٰارُهُمْ، وَبَقِیَتْ فِیهَا أَخْبَارُهُمْ:
بنگر به امت‌های گذشته و نسل‌های فناشده، و پادشاهان ستم کننده که چگونه روزها آنان را پراکنده ساخت، و مرگ به نیستی شان کشاند و محو شد از دنیا آثارشان، و باقی ماند در آن اخبارشان:
| وَأَضْــحَــوْا رَمِـیـمـاً فِـی الـتّـُرَابِ وَأَقْـفَــرَتْ آنان استخوان‌های پوسیده‌ای در خاک شدند و خالی شد وَحَــلُّــوا بِــدَارٍ لاٰ تَــزَاوُرَ بَــیْــنَــهُــمْ آنان به سـرایی مقیم شدند که رفت و آمدی میانشان نباشد فَــمَــا أَنْ تَــرىٰ إِلّٰا جُــثـىً قَـدْ ثَــوَوْابِــهَا و نـمـی‌بـیـنـی جز قبـرهایی که در آنها اقامت گزیدند |
مَـجَــالِــسُ مِـنْـهُـمْ عُـطِّـلَـتْ وَمَـقَـاصِـرُ مجالسی و کاخ‌هایی از آنان که تعطیل شد وَأَنِّــی لِــسُــكَّــانِ الْــقُــبُــورِ الــتَّــزَاوُرُ و ساکنان گورها را دید و بازدید کجا باشد مُــسَــنــَّمَـةً تَـسْــفـیٖ عَـلَــیْــهَا الْاَعَــاصِــرُ روی آنها را محدب کرده‌اند و طوفان‌ها بر آنها می‌وزد |
كَمْ عَایَنْتِ مِنْ ذِی عِزًّ وَسُلْطَانٍ، وَجُنُودٍ وَأَعْوَانٍ، تَـمَكَّنَ مِنْ دُنْیَاهُ وَنَالَ مِنْهَا مُنَاهُ، فَبَنَى الْحُصُونَ وَالدَّسَاكِرَ وَجَمَعَ الْاَعْلٰاقَ وَالذَّخَائِرَ.
چقدر دیده‌ای از صاحبان عزت و قدرت، و سـربازان و یاران، که از دنیایش بهره‌مند گشت و از آن خواستۀ خود را گرفتند و قلعه ساختند و بارها بپا کردند اشیاء گرانـمایه و ذخیره‌ها فراهم آوردند.
| فَـمَـا صَــرَفَـتْ كَــفُّ الْـمَـنِـیَّـةِ إِذْ أَتَــتْ و دست مرگ را دور نکردند، آنگاه که آمد وَلاٰ دَفَــعَـتْ عَـنْـهُ الْـحُـصُـونُ الَّـتـیٖ بَـنىٰ و از او دفع نکرد قلعه‌هایی که بنا کرد وَلاٰ قَــارَعَــتْ عَــنْــهُ الْـمَــنِـیَّـةَ خَـیْـلُـهُ و نه ســوارانـش مرگ را از او بازداشــتـند |
مُــبَــادِرَةً تَــهْــویٖ إِلَــیْــهِ الــذَّخَــائِــرُ شتابان در حالی که ذخیره‌ها به سوی او میل می‌کرد وَحَــفَّــتْ بِــهَــا أَنْــهَــارُهَــا وَالــدَّسَـاكِـرُ که جوی‌ها و بارها آن را فراگرفته بودند وَلاٰ طَــمِــعَـتْ فِـی الــذَّبِّ عَـنْـهُ الْـعَـسَـاكِـرُ و نه لشــکـرها در اندیـشۀ دفاع از او برآمدند |
أَتٰاهُ مِنْ أَمْرِ اللّٰهِ مٰا لاٰیُرَدُّ، وَنَزَلَ بِهِ مِنْ قَضَائِهِ مٰا لاٰیُصَدُّ، فَتَعَالَی الْمَلِكُ الْجَبّٰارُ، الْمُتَكَبِّـرُ الْقَهّٰارُ، قَاصِمُ الْجَبّٰارِینَ، وَمُبِیرُ الْمُتَكَبّـِرِینَ:
از امر خداوند چیزی به سـراغش آمد که بازگردانده نـمی‌شد و از فرمان او چیزی بر او نازل شد که برطرف نـمی‌شود، پس بلند مرتبه است، پادشاه توانـمند بزرگوار غالب، درهم کوبندۀ ستمگران و نابود گردانندۀ متکبـران.
| مَــلِــیــكٌ عَــزِیــزٌ لاٰ یُــرَدُّ قَــضَــاؤُہُ پادشاه با عزتی که حکمش بازگردانده نـمی‌شود عَــنٰــا كُــلُّ ذیٖ عِــزٍّ لِــعِــزَّةِ وَجْــهِــهِ هر صاحب عزتی در برابر عظمتش خوار گردید لَــقَـدْ خَـشَــعَـتْ وَاسْـتَسْـلَمَـتْ وَتَـضَاءَ‌لَتْ خاشع و تسلیم و حقیر گشتند |
عَـلِـیــمٌ حَـكِـیــمٌ نٰــافِـذُ الْاَمْــرِ قَـاهِـرُ دانای حکیمی که فرمایش جاری و غالب است فَــكُــلُّ عَــزِیــزٍ لِـلْـمُـهَـیْـمِـنِ صَــاغِــرُ که هر قدرتـمندی در برابر خداوند باشکوه، ناچیز باشد لِــعِـزَّةِ ذِی الْــعَــرْشِ الْــمُــلُــوكُ الْـجَــبَـابِـرُ در برابر عزت خداوندِ عرش پادشاهان ستمگر |
فَالْبِدَارِ الْبِدَارِ وَالْحَذَارِ الْحَذَارِ مِنَ الدُّنْیَا وَمَكَائِدِهَا، وَمٰا نَصَبَتْ لَكَ مِنْ مَصَائِدِهَا، وَتَجَلّیٰ لَكَ مِنْ زِینَتِهَا، وَاسْتَشْـرَفَ لَكَ مِنْ فِتَنِهَا:
پس شتاب باید کرد شتاب، و بر حذر باید بود بر حذر از دنیا و نیرنگ‌هایش، و آنچه برپا نـموده است برای تو از دام‌هایش، و جلوه کرد برای تو از زیورش، و بزرگ به نظرت آمد از فریب‌هایش.
| وَفــیٖ دُونِ مٰــا عٰــایَــنْــتَ مِــنْ فَـجَـعَـاتِهٰا و در کمتـر از آنچه مشاهده نـمودی از فجایعش فَــجِــدَّ وَلاٰ تَــغْــفَــلْ فَــعَـیْـشُــكَ زَائِــلٌ پس بکوش و غفلت مکن که زندگیت نابود شونده است وَلاٰ تَــطْــلُــبِ الــدُّنْــیَــا فَــإِنَّ طِــلٰابَــهٰا و دنــیــا را مــجــوی کــه جــســتـن آن |
إِلــیٰ رَفْــضِــهٰــا دَاعٍ وَبِــالــزُّهْــدِ آمِــرُ برای ترک آن فراخوان و به زهد در آن امر کننده باشد وَأَنْــتَ إِلــیٰ دَارِ الْــمَــنِــیَّــةِ صَــائِــرُ و تو به سوی سـرای مرگ خواهی رفت وَإِنْ نِــلْــتَ مِــنْــهَــا غُــبَّــةً لَــكَ ضَــائِــرُ هرچند از آن بدست آوری مقداری را برای تو مضـرّ است |
فَهَلْ یَحْرُصُ عَلَیْهَا لَبِیبٌ؟! أَوْ یَسُـرُّ بِلَذَّتِهَا أَرِیبٌ؟ وَهُوَ عَلیٰ ثِقَةٍ مِنْ فَنَائِهَا، وَغَیْرُ طَامِعٍ فیٖ بَقَائِهَا، أَمْ كَیْفَ تَنٰامُ عَیْنُ مَنْ یَخْشَی الْبَیٰاتَ؟ أَوْ تَسْكُنُ نَفْسُ مَنْ یَتَوَقَّعُ الْمَمٰاتَ؟
پس، آیا خردمندی بر آن حرص می‌ورزد؟ و یا عاقلی به لذتش شادمان می‌شود؟ در حالی که وی مطمئـن است از نابودی‌اش، و طمعی ندارد در ماندنش، یا اینکه چگونه بخواب می‌رود چشم آنکه از پیش آمد شبانه هراسان باشد؟ یا آرام می‌گیرد جان کسی که منتظر مرگ است؟
| أَلٰا لاٰ وَلٰـــكِــنّٰــا نَــغُــرُّ نُــفُــوسَــنَــا نه، ولی ما خود را فریب می‌دهیم وَكَـیْـفَ یَـلَـذُّ الْـعَـیْـشَ مَـنْ هُـوَ مُـوقِـنٌ و چگونه از زندگی لذت می‌برد آنکه یقین دارد كَــأَنّــا نَــرىٰ أَنْ لاٰ نُــشُــورَ وَأَنَّــنٰــا گویی که ما برانگیخته شدن را معتقد نیستیم |
وَتَــشْــغَــلْـنَـا الــلَّــذّٰاتُ عَــمّٰــا نُــحَــاذِرُ و لذت‌ها ما را مشغول می‌دارند از آنچه حذر می‌کنیم بِـمَـوْقِـفِ عَــدْلٍ حِـیـنَ تُــبْـلَـی الـسَّـرَائِـرُ به جایگاه عدالت هنگام آشکار شدن رازها سُــدىً مٰــالَــنٰــا بَــعْـدَ الْــفَــنٰــاءِ مَــصَــائِـرُ بیهوده بوده‌ایم، و بعد از نیستی سـرنوشتی نداریم |
وَمٰا عَسیٰ أَنْ یَنٰالُ طَالِبُ الدُّنْیَا مِنْ لَذَّتِهَا، وَیَتَمَتَّعَ بِهِ مِنْ بَهْجَتِهَا، مَعَ فُنُونِ مَصَائِبِهٰا، وَأَصْنَافِ عَجَائِبِهَا، وَكَثْـرَةِ تَعَبِهِ فیٖ طِلاٰبِهَا، وَتَكَادُحِهِ فِی اكْتِسَابِهَا، وَتَكَابُدِہِ مِنْ أَسْقَامِهَا وَأَوْصَابِهَا:
جویندۀ دنیا چه چیزی از لذتش را به دست می‌آورد و از شادابی‌اش بهره‌مند می‌شود با وجود انواع مصیبت‌ها، و اقسام شگفتی‌ها و فراوانی رنج و زحمتش در جستـن آن، و تلاش جانکاهش در بدست آوردنش، و رنج بردنش از بیماری‌ها و امراضش.
| وَمٰــا إِرْبَــتِــی فــیٖ كُــلِّ یَــوْمٍ وَلَــیْــلَــةٍ و حاجت من در هر روز و شب چیست تُــعَــاوِرُہُ آفٰــاتُــهَــا وَهُــمُــومُــهٰــا آفت‌ها و غم‌هایش بر او همدست می‌شوند فَــلاٰ هُــوَ مَــغْــبُــوطٌ بِــدُنْــیَــاهُ آمِــنٌ پس نه آنکه بر او غبطه خورند به دنیایش ایمن باشد |
یَــرُوحُ عَــلَــیْــنٰــا صَــرفُــهَــا وَیُــبَــاكِرُ که بلاهایش هر شب و هر بامداد بر ما وارد می‌شوند وَكَــمْ مٰــا عَســىٰ یَـبْـقـىٰ لَــهَـا الْـمُـتَـعَـاوِرُ و آنکه بر او همدست شده‌اند چقدر در آن باقی ماند وَلاٰ هُــوَ عَــنْ تِــطْــلٰابِــهَـا الــنَّــفْــسَ قَـاصِـرُ و نه از طلبش نفس خود را باز می‌دارد |
كَمْ غَرَّتْ مِنْ مُخْلِدٍ إِلَیْهَا، وَصَـرَعَتْ مِنْ مُكِبٍّ عَلَیْهَا، فَلَمْ تَنْعَشْهُ مِنْ صَـرْعَتِهِ، وَلَمْ تُقِلْهُ مِنْ عَثْـرَتِهِ، وَلَمْ تُدَاوِہِ مِنْ سَقَمِهٖ، وَلَمْ تَشْفِهِ مِنْ أَلَمِهِ:
چه بسیار فریب داد روی آورنده به آن را، و بر زمین افکند سوار شوندۀ بر آن را، پس او را برنداشت از افتادنش، و چشم پوشی نکرد از لغزشش، و درمان نکرد وی را از بیماری‌اش، و شفا نداد او را از دردش:
| بَـلـیٰ أَوْرَدَتْــهُ بَــعْــدَ عِــزٍّ وَمَــنْــعَــةٍ آری وارد ساخت او را پس از عزت و قدرت فَــلَــمّٰــا رَأىٰ أَنْ لاٰ نَــجَــاةَ وَأَنَّــهُ پس هنگامی که دید نجاتی نیست و اینکه آن تَــنَــدَّمَ لَــوْ یُــغْــنِــیــهِ طُــولُ نَــدَامَــةٍ پشمان گشت اگر پشیمانی طولانی به دردش بخورد |
مَــوَارِدَ سُــوءٍ مٰــا لَــهُــنَّ مَــصَــادِرُ به محل‌های ورود بدی که راه خارج شدن ندارند هُــوَ الْــمَــوْتُ لاٰ یُــنْــجِــیــهِ مِــنْـهُ الْمُوَازِرُ همان مرگ است که یاران، او را از آن نجات نـمی‌دهند عَــلَــیْــهِ وَأَبْــكَــتْــهُ الـذُّنُــوبُ الْـكَـبَـائِـرُ بر حـالتـش و گـناهان بـزرگ او را به گریه آوردند |
بَكیٰ عَلیٰ مٰا أَسْلَفَ مِنْ خَطَایَاهُ، وَتَحَسّـَرَ عَلیٰ مٰا خَلَّفَ مِنْ دُنْیَاهُ، حَیْثُ لاٰ یَنْفَعُهُ الْاِسْتِعْبَارُ، وَلاٰ یُنْجِیهِ الْاِعْتِذَارُ، مِنْ هَوْلِ الْمَنِیَّةِ، وَنُزُولِ الْبَلِیَّةِ:
گریه کرد بر آنچه درگذشته از خطا انجام داد، و افسوس خورد بر آنچه از دنیایش بر جای گذارده، آنجا که عبـرت گرفتـن او را سود نبخشید، و عذرخواستـن نجاتش ندهد، از وحشت مرگ و نازل شدن بلا:
| أَحَــاطَــتْ بِــهِ آفٰــاتُــهُ وَهُــمُــومُــهُ او را در بر گرفت آفت‌ها و غم‌هایش فَـلَـیْـسَ لَــهُ مِــنْ كُــرْبَـةِ الْــمَــوْتِ فَــارِجٌ پس او را از اندوه مرگ گشایش دهنده‌ای نباشد وَقَــدْ جَــشَـأَتْ خَــوْفَ الْـمَــنِــیَّــةِ نَفْسُـهُ جــان او از تـرس مـرگ هـراسـان به حــرکـت درآمد |
وَأَبْــلَــسَ لَــمّٰــا اَعْــجَــزَتْــهُ الْــمَــعٰــاذِرُ و ناامید گشت هنگامی که عذرخواهی‌ها او را ناتوان ساختند وَلَــیْــسَ لَــهُ مِــمّٰــا یُــحَــاذِرُ نَــاصِــرُ و از آنچه حذر می‌کند او را یاوری نیست تُــرَدِّدُهَــا دُونَ الـــلَّــهٰاةِ الْــحَـــنَــاجِــرُ در حالی که آن را در کام و در گلوی خود آمد و رفت می‌داد |
هُنَالِكَ خَفَّ عَنْهُ عُوّٰادُہُ، وَأَسْلَمَهُ أَهْلُهُ وَأَوْلاٰدُہُ، وَارْتَفَعَتِ الرَّنَّةُ وَالْعَوِیلُ، وَیَئِسُوا مِنْ بَرْءِ الْعَلِیلِ، غَمَّضُوا بِأَیْدِیهِمْ عَیْنَیْهِ، وَمَدُّوا عِنْدَ خُرُوجِ نَفْسِهِ یَدَیْهِ وَرِجْلَیْهِ:
در آن هنگام عیادت کنندگانش از نزدش دور می‌شوند، و خانواده و فرزندانش او را تحویل می‌دهند، و فریادها بلند گشته و شیون‌ها بپا خاسته، و از بهبودی بیمار ناامید شده، و با دستانشان چشمانش را بسته، و کشیدند هنگام خارج شدن جانش، دست‌ها و پاهایش را:
| فَـكَـمْ مُـوجَـعٍ یَـبْـكـیٖ عَـلَـیْـهِ تَـفَـجُّـعـاً پس چه بسیار دردمندی که به درد بر او می‌گرید وَمُـسْـتَـرْجِـعٍ دَاعٍ لَـهُ اللّٰهُ مُــخْــلِــصــاً و استـرجاع کننده‌ای که به اخلاص خدا را برایش می‌خواند وَكَــمْ شَــامِــتٍ مُــسْــتَـبْـشِــرٍ بِــوَفَــاتِــهِ و چه بسیار شماتت‌کننده‌ای که از مرگش شادمان است |
وَمُـسْـتَـنْـجِـدٍ صَـبْــراً وَمٰـا هُــوَ صَــابِــرُ و جــویـنـدۀ صـبـری که شکــیبا نباشـد یُــعَــدِّدُ مِــنْــهُ خَــیْــرَ مٰــا هُــوَ ذَاكِــرُ از او بر می‌شمارد نیکی‌هایی را که بیاد دارد وَعَــمّٰـا قَــلِــیــلٍ كَــالَّــذِی صَــارَ صَــائِــرُ که او نیز به زودی به همین سـرنوشت دچار می‌گردد |
شَقَّتْ جُیُوبَهَا نِسَاؤُہُ، وَلَطَمَتْ خُدُودَهَا إِمٰاؤُہُ، وَأَعْوَلَ لِفَقْدِہِ جِیرَانُهُ وَتَوَجَّعَ لِرَزِیَّتِهِ إِخْوَانُهُ، ثُمَّ أَقْبَلُوا عَلیٰ جِهَازِہِ، وَتَشَمَّرُوا لِاِبْرَازِہِ:
زنانش گریبان چاک کردند و کنیزانش بر رخسارها زدند، و همسایگانش از فقدانش نالیدند و برادرانش برای مصیبتش به درد آمدند، سپس به تجهیزش پرداختند و برای تشییعش آماده شدند:
| فَــظَـلَّ أَحَــبُّ الْــقَــوْمِ كَــانَ لِــقُــرْبِــهِ آنگاه عزیزترین آن قوم در نزد وی، وَشَــمَّــرَ مَــنْ قَــدْ أَحْــضَــرُوهُ لِــغَــسْــلِـهِ و آنها که حاضـر شده‌اند برای غسلش آماده شدند وَكُــفِّــنَ فـیٖ ثَــوْبَــیْــنِ فَــاجْــتَـمَـعَـتْ لَهُ او را با دو جامه کفن کردند و برایش فراهم آمدند |
یَــحُــثُّ عَــلیٰ تَــجْــهِــیـزِہِ وَیُــبَــادِرُ برای تجهیزش تحریک می‌کرد و می‌شتافت وَوُجِّـــهَ لَــمّٰــا فَــاظَ لِــلْــقَــبْــرِ حَــافِــرُ و هنگامی که مُرد کسی را برای کندن قبـر فرستادند مُــشَــیِّـعَــةً إِخْـــوَانُــهُ وَالْــعَــشَــائِــرُ تشییع کنندگانش از برادران و خاندانش، |
فَلَو رَأَیْتَ الْاَصْغَرَ مِنْ أَوْلاٰدِہِ، وَقَدْ غَلَبَ الْحُزْنُ عَلیٰ فُؤٰادِہِ، فَغُشِیَ مِنَ الْجَزَعِ عَلَیْهِ، وَقَدْ خَضَّبَتِ الدُّمُوعُ خَدَّیْهِ، ثُمَّ أَفَاقَ وَهُوَ یَنْدَبُ أَبَاهُ، وَیَقُولُ بَشَجْوٍ: وَاوَیْلٰاهُ:
پس اگر می‌دیدی کوچکتـرین فرزندانش را، که چگونه اندوه بر قلبش چیره گشته و بیهوش شده است از بی‌تابی بر او، در حالی که اشک‌ها دور رخسارش را رنگین نـموده است، آنگاه به هوش آمده، پدر را مرثیه می‌خواند و می‌گوید با سوز دل: واویلا:
| لَاَبْــصَــرْتَ مِــنْ قُــبْــحِ الْــمَــنِــیَّــةِ مَــنْـظَراً از زشتی مرگ منظره‌ای را می‌بینی أَكَــابِــرُ أَوْلٰادٍ یَــهِــیــجُ اكْـــتِــئٰــابُــهُــمْ فرزندان بزرگتـر ناله ایشان فراوان می‌شود وَرَنَّـــةُ نِــسْــوَانٍ عَــلَــیْــهِ جَــوَازِعٍ و شیون زنانی که بر او بی‌تابی می‌کنند |
یَــهَــالُ لِــمَــرْآهُ وَیَــرْتَــاعُ نَــاظِــرُ که بیننده از دیدنش پریشان می‌گردد و متأثر می‌شود إِذٰا مٰا تَنٰاسٰاهُ الْبَنُونُ الْاَصَاغِرُ هنگامی که فرزندان کوچک او را فراموش نمایند مَــدَامِــعُــهَا فَــوْقَ الْــخُــدُودِ غَــزَائِــرُ چشمان‌شان فراوان بر گونه‌ها اشک می‌ریزند |
ثُمَّ أُخْرِجَ مِنْ سِعَةِ قَصْـرِہِ إِلیٰ ضِیقِ قَبْـرِہِ، فَحَثَوْا بَأَیْدِیهِمُ التُّـرَابَ، وَأَكْثَـرُوا التَّلَدُّدَ وَالْاِنْتِحَابَ، وَوَقَفُوا سَاعَةً عَلَیْهِ، وَقَدْ یَئِسُوا مَنَ النَّظَرِ إِلَیْهِ:
سپس از وسعت کاخش بیرون برده می‌شود به سوی تنگی قبـرش، و با دست‌هایشان بر او خاک می‌ریزند، و فراوان افسوس می‌خورند و می‌گریند، و ساعتی در کنار قبـرش می‌ایستند، در حالی که از نگاه کردن به او نومید شده‌اند:
| فَــوَلَّــوْا عَــلَــیْــهِ مُــعْــوِلـِیـنَ وَكُــلُّـهُــمْ پس رفتند بر او شیون کنان و همگی آنان كَــشٰــاءٍ رِتٰــاعٍ آمِــنٰــاتٍ بَــدٰالَــهٰــا چون میش‌هایی آسوده می‌چرند و برای آنها ظاهر می‌شود فَــرَاعَــتْ وَلَــمْ تَــرْتَــعْ قَــلِــیــلاً وَأَجْــفَــلَــتْ پریشان می‌شوند و اندکی نـمی‌چرند و پای به فرار می‌گذارند |
لِـمِــثْـلِ الَّــذِی لاٰقــىٰ أَخُــوهُ مُــحَــاذِرُ از همانند آنچه بر سـر برادرشان آمده است بیمناکند بِــمِــدْیَــةٍ بٰــادٍ لِــلــذِّرَاعَــیْــنِ حَــاسِــرُ چاقو بدستی آستین بالا زده و مهیا گشته فَــلَــمّٰــا انْــتَــحــىٰ مِـنْـهَـا الَّـذِی هُـوَ جَـازِرُ ولی هنگامی که قصاب از آنها دور می‌شود |
عَادَتْ إِلیٰ مَرْعَاهَا، وَنَسِیَتْ مٰا فیٖ أُخْتِهٰا دَهَاهَا، أَفَبِأَفْعَالِ الْبَهَائِمِ اقْتَدَیْنَا وَعَلیٰ عَادَتِهَا جَرَیْنَا، عُدْ إِلیٰ ذِكْرِ الْمَنْقُولِ إِلَی الثَّـرىٰ وَالْمَدْفُوعِ إِلیٰ هَوْلِ مٰا تَرىٰ:
به چراگاهشان بر می‌گردند، و فراموش می‌کنند آنچه را که بر سـر خواهرشان آمد، آیا از کارهای چهارپایان پیروی می‌کنیم و بر طبق عادتشان عمل می‌نـماییم، بازگرد به یاد آنکه به زیر خاک برده شده، و رانده گشته است به سوی وحشت آنچه می‌بینی:
| هَــوىٰ مُــصْـرَعـاً فـیٖ لَــحْــدِہِ وَتَــوَزَّعَــتْ در گورش فرو افتاد و تقسیم نـمودند وَأَنْــحَــوْا عَــلـیٰ أَمْــوَالِــهِ یَـخْـضِـمُـونَـهَـا و رفتند به سوی اموالش تا آنها را بخورند فَــیَــا عَــامِــرَ الـدُّنْـیَـا وَیٰـا سَـاعِـیـاً لَـهَـا پس ای آبادکنندۀ دنیا و ای تـلاش کننده برای آن |
مَــوَارِیــثَــهُ أَرْحَــامُــهُ وَالْاَوَاصِــرُ میراث‌هایش را خویشان و بستگانش فَــمٰــا حَــامِــدٌ مِــنْـهُـمْ عَـلَـیْـهَـا وَشَـاكِـرُ و کسی از آنها بر آن اموال حمد و سپاس‌گو نباشد وَیٰـا آمِــنـاً مِـنْ أَنْ تَــدُورَ الــدَّوَائِــرُ و ای آنکه ایمن هستی از گردش روزگار |
كَیْفَ أَمِنْتَ هٰذِہِ الْحَالَةَ، وَأَنْتَ صَائِرٌ إِلَیْهَا لاٰمَحَالَةَ؟! اَمْ كَیْفَ تَتَهَنَّأ بِحَیَاتِكَ وَهِیَ مَطِیَّتُكَ إِلیٰ مَمٰاتِكَ؟! أَمْ كَیْفَ تَسِیغُ طَعَامَكَ وَأَنْتَ مُنْتَظِرٌ حِمَامَكَ؟!
چگونه از این حالت ایمن گشته‌ای، در حالی که تو بدون چاره به سوی آن می‌روی؟! یا چگونه از زندگی‌ات لذت می‌بری در حالی که آن، مرکب تو به سوی مرگ می‌باشد؟! یا چگونه غذایت را گوارا می‌پنداری در حالی که تو منتظر مرگ خود هستی؟!
| وَلَــمْ تَــتَــزَوَّدْ لِــلـرَّحِــیـلِ وَقَـدْ دَنٰــا برای سفر توشه بر نگرفته‌ای در حالی که نزدیک شده فَــیٰــا وَیْـحَ نَـفْـسـیٖ كَـمْ أُسَـوِّفُ تَـوْبَـتِـی پس وای بر من که چقدر برای توبه کردن امروز و فردا می‌کنم وَكُــلَّ الَّـذِی أَسْـلَـفْـتُ فِـی الـصُّـحُـفِ مُـثْـبَـتٌ و هر چه در گذشته انجام داده‌ام در نامه‌ها ثبت شده است |
وَأَنْــتَ عَــلـیٰ حَـــالٍ وَشِــیــكــاً مُـسَـافِرُ و تو در حالی هستی که بزودی مسافر خواهی بود وَعُــمْـرِی فٰـــانٍ وَالـرَّدىٰ لِـیَ نَــاظِــرُ در حالی که عمرم نابود شونده است و مرگ به من می‌نگرد یُـجَـازِی عَـلَـیْـهِ عَـادِلُ الْـحُـكْـمِ قَـاهِـرُ که خداوند دادگر توانـمند بر آن پاداش می‌دهد |
فَكَمْ تَرْقَعُ بِدِینِكَ دُنْیَاكَ، وَتَرْكَبُ فیٖ ذَلِكَ هَوَاكَ، إِنِّی لَاَرٰاكَ ضَعِیفَ الْیَقِینِ، یٰا رَاقِعَ الدُّنْیَا بِالدِّینِ، أَفَبِهٰذَا أَمَرَكَ الرَّحْمٰنُ؟ أَمْ عَلیٰ هٰذَا دَلَّكَ الْقُرْآنُ؟
چه بسیار که با دینت، دنیایت را ترمیم می‌کنی، و در این امر بر تو هوایت سوار می‌شود، همانا من تو را با یقینی ضعیف می‌بینم ای ترمیم‌کنندۀ دنیا به وسیله دین آیا خداوند رحمان تو را به این امر فرمان داده است؟ یا اینکه قرآن تو را بر آن، راهنمایی نـموده؟
| تُـــخَـــرِّبُ مٰــا یَــبْــقـىٰ وَتُــعْـمِـرُ فٰــانِــیـاً خراب می‌کنی آنچه ماندگار است و آباد می‌کنی فنا شونده را وَهَــلْ لَــكَ إِنْ وَافَــاكَ حَــتْــفُـكَ بَــغْـتَـةً و آیا برای تو است که اگر ناگهان مرگت فرا رسد أَتَــرْضـىٰ بِـأَنْ تَـفْـنَـى الْـحَـیَـاةُ وَتَـنْـقَـضـیٖ آیا می‌پسندی که زندگی فنا شود و به پایان رسد |
وَلاٰ ذَاكَ مَـــوْفُـــورٌ وَلاٰ ذَاكَ عَـــامِـــرُ که نه آن فراهم شده است و نه این آباد وَلَــمْ تَــكْــتَـسِـبْ خَـیْـراً لَـدَى اللّٰهِ عَـاذِرُ در حالی که نیکی نکرده باشی، نزد خداوند عذر آورد وَدِیـنُـكَ مَـنْـقُـوصٌ وَمَـالُـكَ وَافِــرُ در حالی که دین تو ناقص باشد و ثروت تو فراوان؟ |
فَبِكَ إِلٰهَنٰا نَسْتَجِیرُ، یٰا عَلِیمُ یٰا خَبِیرُ، مَنْ نُؤَمِّلُ لِفِكَاكِ رِقَابِنَا غَیْرَكَ؟ وَمَنْ نَرْجُو لِغُفْرَانِ ذُنُوبِنَا سِوٰاكَ؟ وَأَنْتَ الْمُتَفَضِّلُ الْمَنّٰانُ الْقَائِمُ الدَّیّٰانُ، الْعَائِدُ عَلَیْنَا بِالْاِحْسَانِ بَعْدَ الْاِسَاءَ‌ةِ مِنّٰا وَالْعِصْیَانِ.
پس به تو ای پروردگارمان پناه می‌بریم، ای دانا، ای آگاه، به چه کسی امید بندیم برای رهایی گردن‌هایمان جز تو؟ و به چه کسی امیدوار باشیم برای آمرزش گناهان‌مان غیر از تو؟ که تو بخشنده و بسیار نعمت دهنده، و پایندۀ پاداش دهنده‌ای، بازآیندۀ به سوی ما با احسان بعد از بدکاری و نافرمانی ما هستی.
یٰا ذَاالْعِزَّةِ وَالسُّلْطَانِ، وَالْقُوَّةِ وَالْبُـرْهَانِ، أَجِرْنٰا مِنْ عَذَابِكَ الْاَلِیمِ، وَاجْعَلْنَا مِنْ سُكّٰانِ دَارِ النَّعِیمِ، بِرَحْمَتِكَ یٰا أَرْحَمَ الرّٰاحِمِینَ.
ای دارندۀ عزت و قدرت، و نیرو و حجت، ما را پناه ده از عذاب دردناکت، و ما را قرار ده از ساکنان سـرای نعمت، به رحمتت ای مهربان‌ترین مهربانان.
* * *
و در روایت دیگری چنین آمده است:
یٰا نَفْسُ حَتّٰامَ إِلیَ الدُّنْیَا سُكُونُكِ، وَإِلیٰ عِمَارَتِهَا رُكُونُكِ، أَمَا اعْتَبَـرْتِ بِـمَنْ مَضیٰ مِنْ أَسْلٰافِكَ، وَمِنْ وَارَتْهُ الْاَرْضُ مِنْ أُلّٰافِكِ؟ وَمَنْ فُجِعْتِ بِهِ مِنْ إِخْوَانِكِ، وَنُقِلَ إِلَی الثّـَرىٰ مِنْ أَقْرَانِكِ؟
ای نفس تا به کی به دنیا آرامش تو است، و به آبادنی‌اش تکیه می‌کنی، آیا نشده که عبـرت بگیری از آنکه رفته است از گذشتگانت، و آنکه زمین را پوشانده است از عزیزانت؟ و آنکه به او داغدار گشتی از برادرانت و به زیر خاک منتقل شده از همنشینانت؟
| فَــهُـمْ فــیٖ بُـطُـونِ الْاَرْضِ بَــعْــدَ ظُــهُــورِهَـا آنان در دل خاکند بعد از آنکه بالای آن بودند خَــلَـتْ دُورُهُــمْ، مِــنْـهُـمْ وَأَقْــوَتْ عِـرَاصُـهُـمْ خانه‌ها و مساکن‌شان از آنها خالی شده‌اند وَخَــلَـوْا عَــنِ الـدُّنْــیَــا وَمٰـا جَـمَـعُـوا لَـهَـا و از دنیا دور شده‌اند و از آنچه برای آن جمع کرده‌اند |
مَــحَــاسِــنُـهُـمْ فــیِـهَـا بَــوَالٍ دَوَاثِــرُ زیبایی‌های آنان در آن می‌پوسد و نابود می‌شود وَسَــاقَــتْــهُــمْ نَــحْــوَ الْــمَـنَـایَـا الْـمَـقَـادِرُ و سـرنوشت‌ها، آنان را به سوی مرگ رانده‌اند وَضَــمَّــتْــهُـمْ تَـحْــتَ الـتُّــرَابِ الْـحَــفَـائِـرُ و گـــورهــا در زیــر خـاک آنـها را در بر گرفتند |
كَمْ خَرَمَتْ أَیْدِی الْمَنُونِ، مِنْ قُرُونٍ بَعْدَ قُرُونٍ، وَكَمْ غَیَّرَتِ الْاَرْضُ بِبَلاٰئِهَا، وَغَیَّبَتْ فیٖ تُرَابِهَا مِمَّنْ عَاشَـرَتْ مِنْ صُنُوفٍ وَشَیَّعَتْهُمْ إِلیَ الْاَرْمَاسِ، ثُمَّ رَجَعَتْ عَنْهُمْ إِلیٰ عَمَلِ أَهْلِ الْاِفْلاٰسُ!
چه بسیار دست مرگ، نسل‌ها را پس از نسل‌ها هلاک کرده! و چه بسیار دگرگون کرده است زمین با پوسانیدنش، و پنهان ساخت در خاکش از آنها که معاشـرت داشتند از گروه‌ها و تشییع نـمود آنان را به سوی قبـرها، سپس از آنها بازگشت به سوی کار ورشکستگان!
| وَأَنْــتَ عَــلَــی الـدُّنْــیَــا مُــكِــبٌّ مُـنَـافِسٌ در حالی که تو، به دنیا روی آورده و رقابت می‌کنی عَــلـیٰ خَــطَــرٍ تُــمْـسِــی وَتُـصْـبِـحُ لاٰهِـیـاً بر خطر شب و روز می‌کنی در حالیکه غافل هستی وَإِنَّ امْــرَءً یَــسْــعــىٰ لِــدُنْــیَــاهُ دَائِــبــاً و آن کس که پیوسته برای دنیایش می‌کوشد |
لِــخُـطّٰـابِــهَـا فِــیـهَـا حَــرِیـصٌ مُــكَــاثِــرُ با خواستگارانش، در آن حریص و زیاده طلب هستی أَتَــدْرِی بِــمٰــاذٰا لَــوْ عَــقَــلْــتَ تُــخَــاطِــرُ؟ آیا می‌دانی که اگر خردمند باشی چه چیزی را به خطر می‌اندازی وَیَــذْهَــلُ عَــنْ أُخْــرَاهُ لاٰ شَــكَّ خَــاسِــرُ و از آخرتش غافل می‌ماند بدون شک زیانکار است |
فَحَتّٰامَ عَلَی الدُّنْیٰا إِقْبَالُكَ، وَبِشَهْوَتِهَا اشْتِغَالُكَ؟ وَقَدْ وَخَطَكَ الْقَتِیرُ وَاَتٰاكَ النَّذِیرُ، وَأَنْتَ عَمّٰا یُرَادُ بِكَ سَاهٍ، وَبِلَذَّةِ یَوْمِكَ وَغَدِكَ لاٰەٍ، وَ قَدْ رَأَیْتَ انْقِلٰابَ اَهْلِ الشَّهَوَاتِ، وَعَایَنْتَ مٰا حَلَّ بِهِمْ مِنَ الْمُصِیبَاتِ:
پس تا به کی به دنیا روی می‌آوری، و به شهواتش مشغول می‌گردی؟ در حالی که سـراغ تو آمده است پیری با موهای سیاه و سفید و بیم‌دهنده به تو رسیده، و تو غافلی از آنچه نسبت به تو اراده شده، و به لذت امروز و فردایت مشغول، در حالی که دیده‌ای دگرگونی شهوت‌رانان را، و مشاهده کردی که بر آنها چه رسید از مصیبت‌ها:
| وَفــیٖ ذِكْــرِ هَــوْلِ الْــمَـوْتِ وَالــْقَــبْـرِ وَالْـبِـلیٰ در یاد کردن وحشت مرگ و قبر و فرسودگی، أَبَــعْــدَ اقْــتِــرابِ الْاَرْبَــعِــیــنِ تَــرَبُّــصٌ آیا پس از نزدیک شدن چهل‌سالگی منتظر فرصت هستی كَــأَنَّــكَ مَــعْــنِــیٌّ بِــمٰـا هُــوَ ضَــائِــرٌ گویی که تو اهمیت می‌دهی به آنچه زیان‌آور است |
عَــنِ الــلَّــهْــوِ وَالــلَّـذّٰاتِ لِــلْــمَــرْءِ زَاجِــرُ بازدارنده‌ای از لهو و لذت‌ها برای انسان وجود دارد وَشَــیْــبُ الْــقِــذٰالٍ مُــنْــذُرٌ لِــلْــکٰــابِــرِ؟ در حالی که سپیدی موی بناگوش بیم‌دهنده است برای بزرگسال؟ لِــنَــفْــسِــكَ عَـمْـداً أَوْ عَـنِ الــرُّشْــدِ حَــائِــرُ برای خودت به عمد یا از راه راست دور شده‌ای |
اُنْظُرْ إِلَی الْاُمَمِ الْمَاضِیَةِ، وَالْمُلُوكِ الْفَانِیَةِ، كَیْفَ اخْتَطَفَتْهُمْ عَقْبَانُ الْاَیّٰامِ، وَوَافٰاهُمُ الْحِمَامُ فَانْـمَحَتْ مِنَ الدُّنْیَا آثٰارُهُمْ،
وَبَقِیَتْ فِیهَا أَخْبَارُهُمْ، وَأَضْحَوْا رِمَماً فِی التُّـرَابِ إِلیٰ یَوْمِ الْحَشْـرِ وَالْمَآبِ:
بنگر به امت‌های گذشته، و پادشاهان فنا گشته، که چگونه ربودند آنان را عقاب‌های روزگاران، و مرگشان فرا رسید و آثارشان از دنیا محو گردید، و در آن باقی ماند اخبارشان، و گردیدند استخوان‌هایی پوسیده در خاک تا روز حشـر و بازگشت:
| وَأَمْـسَــوْا رَمِـیـمـاً فِـی الـتُّـرَابِ وَعُـطِّـلَـتْ گردیدند استخوان‌های در خاک پوسیده و تعطیل شد وَحَــلُّـوا بِــدَارٍ لاٰ تَــزَاوُرَ بَــیْــنَــهُــمْ و جای گرفتند در سـرایی که رفت و آمدی میانشان نیست فَــمَــا أَنْ تَــرىٰ إِلّٰا قُــبُــوراً ثَــوَوْابِــهَــا و نـمی‌بینی جز قبـرهایی که در آنها اقامت گزیدند |
مَـجَـالِـسُــهُـمْ مِـنْـهُـمْ وَاَخْــلَـتْ مَـقَـاصِــرُ مجالسشان و کاخ‌ها از آنان خالی گشت وَأَنّــیٰ لِـسُــكَّــانِ الْــقُــبُــورِ الـتَّــزَاوُرُ؟! و کجا باشد برای ساکنان قبـرها دید و بازدید؟! مُـسَــطَّــحَــةً تَـسْــفــیٖ عَـلَـیْـهَـا الْاَعَـاصِــرُ صاف شده و طوفان‌ها بر آنها می‌وزند |
كَمْ مِنْ ذِی مِنْعَةٍ وَسُلْطَانٍ، وَجُنُودٍ وَأَعْوَانٍ، تَـمَكَّنَ مِنْ دُنْیَاهُ، وَنَالَ مٰا تَـمَنّٰاهُ، وَبَنىٰ فِیهَا الْقُصُورَ وَالدَّسَاكِرَ، وَجَمَعَ فِیهَا الْاَمْوَالَ وَالذَّخَائِرَ، وَ مِلَحَ السَّـرٰاریٖ وَالْحَرٰائِرَ!:
چه بسیار صاحب قدرت و حکومت و سـربازان و یاران، که از دنیایش بهره گرفت و بدست آورد آنچه را آرزو می‌کرد، و بنا نـمود در آن کاخ‌ها و بارها را، و فراهم آورد در آن اموال و اندوخته‌ها را، و کنیزان زیبا روی و زنان آزاد را:
| فَــمَــا صَــرَفَـتْ كَــفَّ الْـمَـنِـیَّـةِ إِذْ أَتَـتْ ولی دور نساخت دست اجل را ، آنگاه که آمد وَلاٰ دَفَــعَـتْ عَـنْـهُ الْـحُـصُـونُ الّـَتـیٖ بَـنـىٰ و از او دفع نکرد قلعه‌هایی که بنا کرد وَلاٰ قَــارَعَــتْ عَــنْــهُ الْــمَــنِــیَّـةَ خَــیْـلُـهُ و نه سوارانش مرگ را از او بازداشتند |
مُـبَــادِرَةً تَــهْــویٖ إِلَــیْــهِ الــذَّخَــائِــرُ شتابان مایل بود به سویش، آن اندوخته‌ها وَحَــفَّــتْ بِــهٰـا أَنْــهَــارُہُ وَالــدَّسَــاكِــرُ که نهر‌ها و بارها آن را فراگرفته بودند وَلاٰ طَـمِـعَـتْ فِـی الـذَّبِّ عَـنْـهُ الْـعَـسَـاكِـرُ و نه لشکرها در اندیشۀ دفاع از او برآمدند |
أَتٰاهُ مِنَ اللّٰهِ مٰا لاٰیُرَدُّ، وَنَزَلَ بِهِ مِنْ قَضَائِهِ مٰا لاٰیُصَدُّ، فَتَعَالَی اللّٰهُ الْمَلِكُ الْجَبّٰارُ الْمُتَكَبِّـرُ الْعَزِیزُ الْقَهّٰارُ، قَاصِمُ الْجَبّٰارِینَ، وَمُبِیدُ الْمُتَكَبِّـرِینَ، الَّذِی ذَلَّ لِعِزِّہِ کُلُّ سُلْطَانٍ، وَاَبٰادَ بِقُوَّتِهِ کُلَّ دَیّٰانٍ:
از امر خداوند چیزی به سـراغش آمد که بازگردانده نـمی‌شد و از فرمانش بر او فرود آمد آنچه بازداشته نـمی‌گردد، پس بلندمرتبه است خداوند پادشاه توانـمند بزرگوار با عزت غالب، درهم کوبندۀ ستمگران، و نابودکنندۀ متکبـران، آنکه خوار گشت در برابر عزتش هر پادشاه و با نیرویش نابود ساخت هر صاحب قدرتی را:
| مَـلِـیـكٌ عَـزِیـزٌ لاٰ یُـرَدُّ قَــضَــاؤُہُ پادشاه با عزتی که حکمش بازگردانده نـمی‌شود عَــنٰـا كُــلُّ ذیٖ عِــزٍّ لِـعِــزَّةِ وَجْــهِــهِ هر صاحب عزتی در برابر عظمتش خوار گردید لَــقَـدْ خَــضَــعَــتْ وَاسْـتَـسْـلَمَتْ وَتَضَـاءَ‌لَتْ خاضع و تسلیم و حقیر گشتند |
حَــكِــیــمٌ عَــلِــیــمٌ نٰــافِــذُ الْاَمْــرِ قَــاهِــرُ دانای حکیمی که فرمایش جاری و غالب است فَــكَــمْ مِــنْ عَــزِیــزٍ لِـلْـمُــهَــیْــمِـنِ صَــاغِـرُ و چه بسیار افراد باعزتی که در برابر خدای بزرگ کوچک گشته‌اند لِـعِـزَّةِ ذِی الْـعَـرْشِ الْـمُــلُـوكُ الْــجَـبَـابِـرُ در برابر عزت خداوندِ عرش، پادشاهان ستمگر |
فَالْبَدَارِ الْبَدَارِ وَالْحَذَارِ الْحَذَارِ، مِنَ الدُّنْیَا وَمَكَائِدِهَا، وَمٰا نَصَبَتْ لَكَ مِنْ مَصَائِدِهَا، وَتَحَلَّتْ لَكَ مِنْ زِینَتِهَا، وَأَظْهَرَتْ لَكَ مِنْ بَهْجَتِهَا، وَ أَبْرَزَتْ لَكَ مِنْ شَهَوَاتِهَا، وَأَخْفَتْ عَنْكَ مِنْ قَوَاتِلِهَا وَهَلَكَاتِهَا!
پس شتاب باید کرد شتاب، و بر حذر باید بود بر حذر از دنیا و نیرنگ‌هایش، و آنچه برپا نـموده است برای تو از دام‌هایش، و زیور بخشیده برای تو از زینتش، و آشکار کرد برای تو از شادابی‌اش، و ظاهر ساخت برای تو از شهوت‌هایش، و پنهان کرد از تو از کشنده‌ها و هلاک کننده‌هایش!
| وَفـیٖ دُونِ مٰــا عٰــایَــنْـتَ مِــنْ فَـجَـعَـاتِـهٰـا و در کمتـر از آنچه مشاهده نـمودی از فجایعش فَــجُــدَّ وَلاٰ تَـغْـفَـلْ وَ کُــنْ مَـتَـیَـقِّـظـاً پس بکوش و غفلت مکن و بیدار باش فَـشَــمِّـرْ وَلاٰ تَـفْـتُـرْ فَـعُـمْـرُكَ زَائِـلٌ آماده باش و سست مشو که عمر تو زوال پذیر استوَلاٰ تَــطْــلُـبِ الــدُّنْــیَــا فَـإِنَّ نَــعِــیـمَـهَـا و دنیا را مجوی که نعمت‌هایش |
إِلــیٰ دَفْــعِــهٰــا دَاعٍ وَبِـالـزُّهْــدِ آمِــرُ برای ترک آن فراخوان و به زهد در آن امر کننده باشد فَـعَـمّٰـا قَـلِـیـلٍ یَـتْـرُكُ الـدّٰارَ عٰـامِـرُ که بزودی آبادکننده خانه، آن را رها می‌کند وَأَنْـتَ إِلــیٰ دَارِ الْاِقَــامَــةِ صَــائِــرُ و تو به سوی سـرای ماندن خواهی رفت وَإِنْ نِـلْـتَ مِـنْـهَـا غُــبَّــةً لَـكَ ضَــائِـرُ هرچند چیزی از آن بدست آوری برای تو زیانبخش است |
فَهَلْ یَحْرِصُ عَلَیْهَا لَبِیبٌ أَوْ یَسُـرُّ بِهٰا أَرِیبٌ؟ وَهُوَ عَلیٰ ثِقَةٍ مِنْ فَنَائِهَا، وَغَیْرُ طَامِعٍ فیٖ بَقَائِهَا، أَمْ كَیْفَ تَنٰامُ عَیْنٰا مَنْ یَخْشَی الْبَیٰاتَ، وَتَسْكُنُ نَفْسُ مَنْ تَوَقَّعَ فیٖ جَمِیعِ اُمُورِہِ الْمَمٰاتَ؟!
پس، آیا خردمندی بر آن حرص می‌ورزد؟ و یا عاقلی به آن شاد می‌شود؟ در حالی که وی مطمئـن است از نابودی‌اش، و طمعی ندارد در ماندنش، یا اینکه چگونه بخواب می‌رود چشم آنکه از پیش آمد شبانه می‌هراسد، و آرام می‌شود جان کسی که منتظر باشد در همه کارهایش مرگ را؟!
| أَلٰا لاٰ وَلٰــكِــنّٰــا نَــغُــرُّ نُــفُــوسَــنَــا آگاه باش، اینطور نیست ولی ما خود را فریب می‌دهیم وَكَـیْـفَ یَـلَــذُّ الْـعَـیْـشَ مَـنْ هُـوَ مُـوقَـفٌ و چگونه از زندگی لذت می‌برد آنکه نگه داشته می‌شود كَـأَنّـا نَــرىٰ أَنْ لاٰ نُــشُــورَ وَأَنَّــنٰــا گویی که ما برانگیخته شدن را معتقد نیستیم |
وَتَـشْـغَـلُـنَـا الـلَّـذّٰاتُ عَــمّٰـا نُــحَــاذِرُ و لذت‌ها ما را مشغول می‌دارند از آنچه حذر می‌کنیم بِـمَـوْقِـفِ عَـدْلٍ یَـوْمَ تُـبْـلـَى السَّــرَائِـرُ به جایگاه عدالت روز آشکار شدن رازها سُــدىً مٰــالَـنٰــا بَــعْــدَ الْــمَــمٰــاتِ مَـصَـادِرُ! بیهوده هسـتیم که پس از مرگ ما را خارج شـدنی نباش |
وَمٰا عَسیٰ أَنْ یَنٰالَ صَاحِبُ الدُّنْیَا مِنْ لَذَّتِهَا، وَیَتَمَتَّعَ بِهِ مِنْ بَهْجَتِهَا؟! مَعَ صُنُوفِ عَجَائِبِهَا، وَقَوَارِعِ فَجَائِعِهَا، وَكَثْـرَةِ عَذَابِهِ فیٖ مُصَابِهَا وَ طَلَبِهَا، وَمٰا یُكَابِدُ مِنْ أَسْقَامِهَا وَأَوْصَابِهَا وَاٰلٰامِهَا؟!:
امیدی نـمی‌رود که صاحب دنیا از لذتش به دست آورد و از شادابی‌اش بهره‌مند می‌شود با وجود انواع شگفتی‌ها و فجایع کوبنده‌اش، و فراوانی عذابش، در رسیدن به آن، و طلب آن، وآنچه به رنج وا می‌دارد از بیماری‌ها و مرض‌ها و دردهایش؟!:
| اَمٰــا قَــدْ نَــریٰ فــیٖ كُــلِّ یَــوْمٍ وَلَــیْــلَــةٍ آیا نـمی‌بینیم در هر روز و شبی تُــعَــاوِرُنَــا آفٰـــاتُــهَــا وَهُــمُــومُــهٰــا آفت‌ها و غم‌هایش بر بر ما به نوبت وارد می‌شوند فَــلاٰ هُــوَ مَــغْــبُــوطٌ بِـدُنْــیَــاهُ آمِــنٌ پس نه او مورد غبطه باشد و نه در دنیایش ایمن |
یَــرُوحُ عَــلَــیْــنٰــا صَــرْفُــهَــا وَیُــبَــاكِــرُ حوادث آن شب و بامداد بر ما وارد می‌شوند وَكَـمْ قَــدْ نَــریٰ یَــبْــقــىٰ لَــهَــا الْـمُـتَـعَـاوِرُ و چه بسیار می‌بینیم که آن همدست برای آن می‌ماند وَلاٰ هُــوَ عَــنْ تِــطْــلٰابِــهَــا الـنَّـفْـسَ قَـاصِـرُ و نه از طلبش نفس خود را باز می‌دارد |
كَمْ قَدْ غَرَّتِ الدُّنْیَا مِنْ مُخْلِدٍ إِلَیْهَا، وَصَـرَعَتْ مِنْ مُكِبٍّ عَلَیْهَا، فَلَمْ تَنْعَشْهُ مِنْ عَثْـرَتِهِ، وَلَمْ تَنْقِذْہُ مِنْ صَـرْعَتِهِ، وَلَمْ تَشْفِهِ مِنْ أَلَمِهِ، وَلَمْ تَبْـرِہِ مِنْ سَقَمِهٖ، وَلَمْ تُخَلِّصْهُ مِنْ وَصْمِهِ!:
چه بسیار فریب داد دنیا کسی را که به آن روی آورد، و بر زمین افکند سوار آنکه بر آن سوار بود، که نه او را از لغزشش برداشت و نه وی را از افتادنش رها ساخت، و نه شفا داد او را از دردش، و نه بهبودی بخشید وی را از بیماری‌اش، و نه خلاص نـمود او را از ننگش!:
| بَــلْ أَوْرَدَتْــهُ بَــعْــدَ عِــزٍّ وَمِــنْــعَــةٍ بلکه او را پس از عزت و قدرت وارد ساخت فَــلَـمّٰــا رَأىٰ أَنْ لاٰ نَــجَــاةَ وَأَنَّــهُ هنگامی که دید نجاتی نیست و اینکه این تَـنـَدَّمَ اِذْ لَــمْ تُــغْــنِ عَــنْــهُ نَــدَامَــةٌ پشیمان شد آنگاه که پشیمانی او را سودی نرساند |
مَــوَارِدَ سُــوءٍ مٰــا لَــهُــنَّ مَــصَــادِرُ به جا‌های ورود بدی که راه خارجی ندارند هُــوَ الْــمَــوْتُ لاٰیُـنْـجِـیـهِ مِـنْـهُ الْـتَّـحَـاذُرُ همان مرگ است که حذر نـمودن او را از آن نجات نـمی‌دهند عَــلَــیْــهِ وَأَبْــكَــتْــهُ الـذُّنُــوبُ الْـكَــبَـائِـرُ بر حالتش و گناهان بزرگ او را به گریه آوردند |
اِذْ بَكیٰ عَلیٰ مٰا أَسْلَفَ مِنْ خَطَایَاهُ، وَتَحَسّـَرَ عَلیٰ مٰا خَلَّفَ مِنْ دُنْیَاهُ، وَاسْتَغْفَرَ حِینَ لاٰ یَنْفَعُهُ الْاِسْتِغْفَارُ وَلاٰ یُنْجِیهِ الْاِعْتِذَارُ، مِنْ هَوْلِ الْمَنِیَّةِ، وَنُزُولِ الْبَلِیَّةِ:
گریه کرد بر آنچه درگذشته از خطا انجام داد، و افسوس خورد بر آنچه از دنیایش بر جای گذارده، و طلب مغفرت کرد هنگامی که استغفار او را سودی نـمی‌رساند و عذرخواهی نجاتش نـمی‌دهد، هنگام وحشت مرگ و نازل شدن بلا:
| أَحَــاطَــتْ بِـهِ اَحْــزَانُــهُ وَهُـمُـومُـهُ او را در بر گرفت آفت‌ها و غم‌هایش فَـلَـیْـسَ لَــهُ مِـنْ كُـرْبَـةِ الْـمَـوْتِ فَـارِجٌ پس او را از اندوه مرگ گشایشی نباشد وَقَــدْ جَــشَـأَتْ خَـوْفَ الْـمَـنِـیَّـةِ نَـفْـسُـهُ در حالی که ترس مرگ، نفس او را تنگ کرده بود |
وَأَبْــلَــسَ لَــمّٰــا اَعْــجَــزَتْــهُ الْـمَـقَــادِرُ و ناامید گشت هنگامی که سـرنوشت‌ها او را ناتوان ساختند وَلَـیْـسَ لَــهُ مِــمّٰـا یُـحَــاذِرُ نَــاصِــرُ و از آنچه حذر می‌کند او را یاوری نیست تُـرَدِّدُهَــا مِــنْــهُ الــلَّــهٰــا وَالْــحَــنَــاجِــرُ و آن را در گلوگاه خود بالا و پایین می‌کرد |
هُنَالِكَ خَفَّ عُوّٰادُہُ، وَأَسْلَمَهُ أَهْلُهُ وَأَوْلاٰدُہُ، وَارْتَفَعَتِ الْبَـرِیَّةُ بِالْعَوِیلِ، وَقَدْ اٰیَسُوا مِنَ الْعَلِیلِ، فَغَمَّضُوا بِأَیْدِیهِمْ عَیْنَیْهِ، وَمَدُّوا عِنْدَ خُرُوجِ رُوحِهِ رِجْلَیْهِ، وَتَخَلّیٰ عَنْهُ الصِّدِیقُ، وَالصَّاحِبُ الشَّفِیقُ:
در آن هنگام عیادت کنندگانش شتافتند، و خانواده و فرزندانش او را تحویل می‌دهند، و فریادها بلند گشته و شیون‌ها بپا خاسته، و از بهبودی بیمار ناامید شده، و با دست‌هایشان چشم‌هایش را بستند، و کشیدند هنگام خارج شدن جانش، دست‌ها و پاهایش را و دور شد از او دوست و یار دلسوزش:
| فَـكَـمْ مُــوجَــعٍ یَـبْـكـیٖ عَـلَـیْـهِ مُـفَـجَّـعٌ پس چه بسیار داغداری که بر او سخت می‌گریست وَمُـسْـتَـرْجِـعٍ دَاعٍ لَــهُ اللّٰهُ مُــخْــلِــصــاً و استـرجاع کننده‌ای که به اخلاص خدا را برایش می‌خواند وَكَــمْ شَــامِــتٍ مُـسْــتَـبْـشِــرٍ بِـوَفَـاتِـهِ و چه بسیار شماتت‌کننده‌ای که از مرگش شادمان است |
وَمُـسْـتَـنْـجِـدٍ صَــبْـراً وَمٰـا هُـوَ صَــابِـرُ و جویندۀ صبـری که شکیبا نبود یُــعَــدِّدُ مِـنْـهُ کُـلَّ مٰـا هُـوَ ذَاكِــرُ از او بر می‌شمرد آنچه را بیاد می‌آورد وَعَــمّٰــا قَــلِــیــلٍ لــلَّــذِی صَــارَ صَــائِــرُ که او نیز به زودی به همین سـرنوشت دچار می‌گردد |
فَشَقَّتْ جُیُوبَهَا نِسَاؤُہُ، وَلَطَمَتْ خُدُودَهَا إِمٰاؤُہُ، وَأَعْوَلَ لِفَقْدِہِ جِیرَانُهُ، وَتَوَجَّعَ لِرَزِیَّتِهِ إِخْوَانُهُ، ثُمَّ أَقْبَلُوا عَلیٰ جِهَازِہِ، وَشَمَّرُوا لِاِبْرَازِہِ، كَأَنَّهُ لَمْ یَكُنْ بَیْنَهُمُ الْعَزِیزُ الْمُفَدّىٰ، وَلَا الْحَبِیبُ الْمُبَدّىٰ:
پس، زنانش گریبان بر او چاک کردند و کنیزانش بر گونه زدند، شیون نـمودند برای از دست دادنش همسایگانش، و برادرانش برای مصیبتش به درد آمدند، سپس به تجهیزش پرداختند و برای تشییعش آماده شدند، گویی میان آنها عزیزی نبود که فدایش می‌شدند، و نه محبوبی که مقدمش می‌داشتند:
| وَحَــلَّ أَحَــبُّ الْــقَــوْمِ كَــانَ بِــقُــرْبِــهِ و پیش آمد محبوب‌ترین آن گروه در نزد وی، وَشَــمَّـرَ مَـنْ قَــدْ أَحْــضَــرُوهُ لِــغَـسْــلِـهِ و آنها که حاضـر بودند برای غسلش آماده شدند وَكُــفِّــنْ فــیٖ ثَــوْبَـیـْنِ فَـاجْــتَـمَـعَـتْ لَـهُ او را با دو جامه کفن کردند و برایش جمع شدند |
یَــحُــثُّ عَــلـیٰ تَــجْــهِــیــزِہِ وَیُــبَــادِرُ برای تجهیزش تشویق می‌کرد و می‌شتافت وَوُجِّــهَ لَــمّٰــا فَــاضَ لِــلْــقَــبْــرِ حَــافِــرُ و هنگامی که مُرد کسی را برای کندن قبـر فرستادند مُــشَــیِّـعَـةً إِخْــوَانُــهُ وَالْــعَــشَــائِــرُ تشییع کنندگانش از برادران و خاندانش، |
فَلَو رَأَیْتَ الْاَصْغَرَ مِنْ أَوْلاٰدِہِ، وَقَدْ غَلَبَ الْحُزْنُ عَلیٰ فُؤٰادِہِ، وَیُخْشیٰ مِنَ الْجَزَعِ عَلَیْهِ، وَخَضَّبَتِ الدُّمُوعُ عَیْنَیْهُ، وَهُوَ یَنْدُبُ أَبَاهُ، وَیَقُولُ: یٰاوَیْلاٰەُ وٰاحَرْبٰاهُ:
پس اگر ببینی کوچک‌ترین فرزندانش را، که اندوه بر قلبش چیره گشته و ترسیده می‌شود از بی‌تابی بر او، و چشمانش را اشک پر کرده، و او بر پدرش زاری می‌کرده و می‌گفت: وای بر من، افسوس که از دست رفت:
| لَـعَـایَـنْـتَ مِـنْ قُـبْـحِ الْـمَـنِـیَّـةِ مَـنْـظَـراً از زشتی مرگ منظره‌ای را می‌بینی أَكَــابِـرُ أَوْلـٰادٍ یَــهِــیــجُ اكْــتِـئٰـابُــهُـمْ فرزندان بزرگ‌تر ناله ایشان فراوان می‌شود وَ رُبَّــةَ نِــسْــوَانٍ عَــلَــیْــهِ جَــوَازِعٌ و چه بسیار زنانی که بر او بی‌تابی می‌کنند |
یَـهَــالُ لِــمَــرْآهُ وَیَــرْتَــاعُ نَــاظِــرُ که بیننده از مشاهده‌اش سـرگشته و پریشان می‌گردد إِذٰا مٰـــا تَــنٰــاسٰــاهُ الْـبَـنُــونُ الْاَصَــاغِــرُ هنگامی که فرزندان کوچک او را فراموش نـمایند مَــدَامِــعُــهُــنَّ فَــوْقَ الْـخُــدُودِ غَــوٰازِرُ و اشک‌هایشان بر گونه‌هایشان فراوان بود |
ثُمَّ أُخْرِجَ مِنْ سِعَةِ قَصْـرِہِ إِلیٰ ضِیقِ قَبْـرِہِ، فَلَمَّا اسْتَقَرَّ فِی اللَّحْدِ وَهُیِّئَ عَلَیْهِ اللِّبْـنُ، اِحْتَوَشَتْهُ أَعْمَالُهُ، وَأَحَاطَتْ بِهِ خَطَایَاهُ، وَضَاقَ ذَرْعاً بِـمٰا رَآهُ، ثُمَّ حَثَوْا بَأَیْدِیهِمُ عَلَیْهِ التُّـرَابَ، وَأَكْثَـرُوا الْبُکَاءَ عَلَیْهِ وَالْاِنْتِحَابَ، ثُمَّ وَقَفُوا سَاعَةً عَلَیْهِ، وَاٰیَسُوا مِنَ النَّظَرِ إِلَیْهِ، وَتَرَكُوهُ رَهْناً بِـمٰا كَسَبَ وَطَلَبَ:
سپس از وسعت کاخش بیرون برده می‌شود به سوی تنگی قبـرش، و هنگامی که در گور قرار گرفت و خشت بر او نهاده شد، اعمالش او را در بر گرفتند، و خطاهایش بر او گرد آمدند، و به تنگ می‌آمد از آنچه می‌دید، پس از آن با دست‌هایشان بر او خاک ریختند، و بسیار گریستند بر او و گریه بلند کردند، بعد از آن ساعتی در کنار قبـر ایستادند، و از نگاه کردن به او نومید شدند، و او را رها کردند در گرو آنچه بدست آورده و جسته بود:
| فَــوَلَّــوْا عَـلَـیْـهِ مُـعْـوِلِـیـنَ وَكُــلُّـهُـمْ پس رفتند بر او شیون کنان و همگی آنان كَــشٰــاءِ رِتٰــاعٍ آمِــنٰــاتٍ بَــدٰالَـهٰـا همچون میش‌هایی آسوده می‌چرند و برای آنها ظاهر شد فَـرِیـعَـتْ وَلَــمْ تَــرْتَـعُ قَــلِـیـلاً وَأَجْــفَــلَـتْ آنها پریشان شدند و اندکی از چرا ماندند و رمیدند |
لِـمِـثْـلِ الَّـذِی لاٰقـىٰ أَخُــوهُ مُــحَــاذِرُ از همانند آنچه بر برادرشان گذشت حذر می‌کردند بِــمِـدْیَـتِـهِ بٰـادِی لِــلــذِّرَاعــَیْـنِ حَــاسِــرُ چاقو بدستی آستین بالا زده و مهیا گشته فَـلَـمَّـا نَــأیٰ عَـنْـهَـا الَّــذِی هُــوَ جَــازِرُ پس هنگامی که قصاب از آنها دور شد |
عَادَتْ إِلیٰ مَرْعَاهَا، وَنَسِیَتْ مٰا فیٖ أُخْتِهٰا دَهَاهَا، أَفَبِأَفْعَالِ الْاَنْعَامِ اقَتَدَیْنَا وَعَلیٰ عَادَتِهَا جَرَیْنَا؟! عُدْ إِلیٰ ذِكْرِ الْمَنْقُولِ إِلیٰ دَارِ الْبَلیٰ، وَاعْتَبِـرْ بِـمَوْضِعِهِ تَحْتَ الثَّـریٰ، الْمَدْفُوعِ إِلیٰ هَوْلِ مٰا تَرىٰ:
به چراگاهشان بازگشتند، و فراموش کردند آنچه را که بر سـر خواهرشان آمد، آیا از کارهای چهارپایان پیروی می‌کنیم و بر طبق عادتشان حرکت می‌نـماییم، بازگرد به شـرح حال آن نقل شده به سـرای فرسودگی، و عبـرت گیر از وضع وی در زیر خاک، آن رانده شده به سوی وحشت آنچه می‌بینی:
| ثَــوىٰ مُــفْــرَداً فــیٖ لَـحْــدِہِ وَتَــوَزَّعَــتْ تنها در گور خود اقامت نـمود و تقسیم گشت وَاَحْــنَــوْا عَــلـیٰ أَمْــوَالِــهِ یَــقْـسِــمُـونَـهَـا و روی به اموالش آوردند و آنها را تقسیم نـمودند فَـیَـا عَــامِــرَ الـدُّنْــیَــا وَیٰــا سَــاعِـیـاً لَــهَـا پس ای آبادکنندۀ دنیا و ای تلاش کننده برای آن |
مَــوَارِیــثَــهُ اَوْلاٰدُہُ وَالْاَصَــاهِــرُ میراث‌هایش میان فرزندان و دامادهایش فَــلاٰ حَــامِــدٌ مِــنْـهُـمْ عَـلَـیْـهَـا وَشَــاكِـرُ و کسی از آنها بر آن اموال حمد و سپاس‌گو نبوده است وَیٰـا آمِــنــاً مِــنْ أَنْ تَــدُورَ الـدَّوَائِـرُ و ای آنکه ایمن گشته‌ای از گردش روزگار |
كَیْفَ أَمِنْتَ هٰذِہِ الْحَالَةَ، وَأَنْتَ صَائِرٌ إِلَیْهَا لاٰمَحَالَةَ؟! اَمْ كَیْفَ ضَیِّعْتَ حَیَاتَكَ، وَهِیَ مَطِیَّتُكَ إِلیٰ مَمٰاتِكَ؟ أَمْ كَیْفَ تَشْبَعُ مِنْ طَعَامِكَ وَأَنْتَ مُنْتَظِرٌ حِمَامَكَ؟! أَمْ كَیْفَ تَهْنَأُ بِالشَّهَوَاتِ، وَهِیَ مَطِیَّةُ الْآفَاتِ:
چگونه از این حالت ایمن گشته‌ای، در حالی که تو بدون شک به سوی آن می‌روی؟! یا چگونه از زندگی‌ات تباه نـمودی در حالی که آن، مرکب تو به سوی مرگ است؟! یا چگونه سیر می‌گردی از طعامت در حالی که تو منتظر مرگ خود هستی؟! و یا چگونه شهوت‌ها را گوارا می‌دانی، در حالی که آنها مرکب آفت‌ها هستند؟!
| وَلَــمْ تَـتـَزَوَّدْ لِـلـرَّحِــیـلِ وَقَــدْ دَنٰــا برای سفر توشه بر نگرفته‌ای در حالی که نزدیک شده فَـیٰـا لَـهْـفَ نَـفْـسـیٖ كَـمْ أُسَـوِّفُ تَـوْبَـتِـی پس وای بر من که چقدر برای توبه امروز و فردا می‌کنم وَكُــلَّ الَّـذِی أَسْــلَفْتُ فِـی الصُّــحُفِ مُـثْـبَـتٌ و هر چه انجام داده‌ام در نامه‌ها ثبت شده است |
وَأَنْــتَ عَــلیٰ حَــالٍ وَشِــیــكٍ مُــسَــافِـرُ و تو در حالی هستی که بزودی مسافر خواهی بود وَعُـمْـرِی فٰـانٍ وَالـرَّدىٰ لِـیَ نَــاظِــرُ در حالی که عمرم نابود شونده است و مرگ به من می‌نگرد یُــجَــازِی عَــلَــیْــهِ عَـادِلُ الْــحُــكْـمِ قَـاهِـرُ که خداوند دادگر در حکم و غالب، بر آن پاداش می‌دهد |
فَكَمْ تَرْقَعُ بِاٰخِرَتِكَ دُنْیَاكَ، وَتَرْكَبُ غَیَّكَ وَ هَوَاكَ! اَرٰاكَ ضَعِیفَ الْیَقِینِ، یٰا مُؤْثِرَ الدُّنْیَا عَلَی الدِّینِ، أَبِهٰذَا أَمَرَكَ الرَّحْمٰنُ؟ أَمْ عَلیٰ هٰذَا نَزَلَ الْقُرْآنُ؟ أَمٰا تَذْكُرُ مٰا أَمَامَكَ مِنْ شِدَّةِ الْحِسَابِ، وَشَـرِّ الْمَآبِ؟! أَمٰا تَذْكُرُ حَالَ مَنْ جَمَعَ وَثَـمَّرَ، وَرَفَعَ الْبِنٰاءَ وَزُخْرَفَ وَعَمَّرَ؟! أَمٰا صَارَ جَمْعُهُمْ بُوراً، وَمَسَاكِنُهُمْ قُبُوراً:
چه بسیار که با آخرتت، دنیایت را ترمیم می‌کنی، و بر تباهی و هوایت سوار شده‌ای؟! همانا تو را با یقینی ضعیف می‌بینم ای که دنیا را بر دین ترجیح داده‌ای، آیا خداوند رحمان تو را به این امر فرمان داده است؟ آیا قرآن بر این نازل شده است؟ آیا به یاد نـمی‌آوری که چه حساب سختی در پیش داری، و چه بد سـرنوشتی؟! آیا به یاد نـمی‌آوری حال آن را که جمع کرد و ثـمر به بار آورد و ساختمان به پا کرد و زینت داد و آباد کرد؟! آیا جمع‌شان به پراکندگی و مسکن‌هایشان به قبـرها تبدیل نگشت؟!
| تُـخَــرِّبُ مٰــا یَـبْـقـىٰ وَتُـعْـمِـرُ فٰـانِـیـاً خراب می‌کنی آنچه ماندگار است و آباد می‌کنی فنا شونده را وَهَــلْ لَــكَ إِنْ وَافَــاكَ حَــتْــفُــكَ بَــغْــتَــةً و آیا آنگاه که ناگهان مرگت فرا رسد أَتَـرْضــىٰ بِــأَنْ تَــفْـنَـى الْـحَـیَـاةُ وَتَــنْــقَــضـیٖآیا می‌پسندی که زندگی فنا شود و به پایان رسد |
فَــلاٰ ذَاكَ مَــوْفُــورٌ وَلاٰ ذَاكَ عَــامِــرُ که نه آن فراهم می‌آید و نه این آباد می‌شود وَلَــمْ تَــكْــتَـسِــبْ خَــیْــراً لَـدَىِ اللّٰهِ عَـاذِرُ؟ و خیری نزد خدا بدست نیاورده باشی عذری برایت خواهد بود؟ وَدِیــنُــكَ مَــنْــقُــوصٌ وَمَــالُــكَ وَافِــرُ؟ در حالی که دین تو ناقص باشد و ثروت تو فراوان؟ |