اندوه انسانی
ماه ضیافت الهی به روزها و ساعات پایانی خود نزدیک می‌شود و کم‌کم بوی خداحافظی به مشام می‌رسد، اما تنها کسانی سختی وداع با میهمانی الهی را درک می‌کنند که در طول این ضیافت با خدا هم‌نشین بوده و با او انس گرفته باشند. به همین دلیل هم یکی از حزن‌انگیزترین دعاها برای کسانی که با «من حقیقی» خود در مهمانی خداوند حاضر شده‌اند ادعیۀ مربوط به وداع با ماه مبارک رمضان به ویژه دعای امام سجاد (علیه‌السلام) در وداع با ماه رمضان است.[1]
لحظۀ خداحافظی بدون شک از تلخ‌ترین تجربه‌های ما است. حتی وقتی برای چند روز در یک ضیافت یا یک سفر کاری با کسی هم‌نشین و هم‌سفره هستیم، جدا شدن از او برایمان سخت است و بعد از مدتی دلمان برایش تنگ می‌شود. اصولاً نفس آدمیزاد جوری آفریده شده که خیلی زود با دیگران انس می‌گیرد. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در این باره می‌فرمایند: «بهترین مؤمنان کسی است که محور اُلفت مؤمنان باشد، در کسی که انس نگیرد و با دیگران مأنوس نشود خیری نیست». [[2]]
انس گرفتن با اعضای خانواده، رفقا، همکاران، همسایه‌ها و … در پایین‌ترین سطح علاقه‌مندی و انس قرار دارد و سختی دل کندن از آنان نیز در شمار دلتنگی‌های حیوانی است، زیرا حیوانات نیز چنین احساساتی را تجربه می‌کنند و بالاترین مرتبۀ انس، رفاقت و دوستی با خداوند است.
وداع امام سجاد (علیه‌السلام) با ماه ضیافت الهی
برخاستن از ضیافتی که سفره‌دارش آفریدگار جهان است، آن‌هم پس از سی روز رفاقت و دوستی با او سخت و جانکاه است، علی‌الخصوص برای کسانی که تقوا پیشه کرده‌اند و لذت خوراک‌های معنوی در کامشان مزه کرده. به همین دلیل هم امام سجاد (علیه‌السلام) در فرازی از دعای وداع با ماه رمضان پس از حمد و ثنای پروردگار و ابراز غم و اندوه از به پایان رسیدن ماه رمضان می‌فرمایند: «اینک با او [ماه رمضان] وداع مىکنیم، همانند وداع با عزیزى که فراقش بر ما گران است و رفتنش ما را غمگین و گرفتار وحشت تنهایى می‌کند…».[3]
صداقت در دعا چیزی نیست که بتوان به آن وانمود کرد. تنها کسانی می‌توانند، دعای وداع را صادقانه بخوانند که حقیقتاً از به پایان رسیدن ماه رمضان دلتنگ و غصه‌دار باشند. این اتفاق فقط برای کسانی می‌افتد که در طول این ماه با تمام جسم و جان خود روزه‌داری کرده‌اند. در فراز دیگری از این دعا آمده است: «سلام بر تو که زمانَت بر گنه‌کاران چه طولانی بود، و در دل مؤمنان چه هیبتی داشتی».[4]
ماه رمضان سی روز بیشتر نیست، اما همین زمان کوتاه در نظر بعضی از ما خسته کننده و طولانی است. علتش هم این است که با بُعد حیوانی خود به این ضیافت وارد می‌شویم. طبیعتاً برای بعد حیوانی وجود ما که معشوقش خوردن، خوابیدن و شهوت‌های گوناگون است، تحمل گرسنگی و تشنگی خسته‌کننده و طاقت‌فرساست. اما تحمل گرسنگی و تشنگی برای بعد انسانی و الهی وجود ما با همۀ سختی‌هایش لذت‌بخش است؛ زیرا احساس سبکی روح را در پی دارد.
چگونه ماه رمضان را بدرقه کنیم؟
با پایان یافتن ماه مبارک رمضان تمام آثار و برکات این رَحِم زمانی ویژه نیز به پایان می‌رسد. روزها و ثانیه‌های عمر ما با سرعت برق و باد در گذرند و معلوم نیست که کدام یک از ما تا ماه رمضان سال آینده زنده باشیم. بنابراین طلب آمرزش از خداوند بهترین و مهم‌ترین خواسته در ایام پایانی این ماه است. امام صادق (علیه‌السلام) توصیه کرده‌اند که در آخرین شب ماه رمضان این دعا را خاضعانه و عاجزانه زمزمه کنیم و از خداوند بخواهیم که ما را پاک و طاهر از این مهمانی خارج کند: «خداوندا! این ماه را آخرین روزه‌داری من در ماه رمضان قرار مده؛ پناه می‌برم به تو از این‌که سپیدۀ این شب بدمد، مگر آن‌که تو مرا آمرزیده باشی». [[5]]
استغفار و انجام دادن اعمالی که در شب و روز پایانی این ماه توصیه شده، کمک می‌کند تا با احساس بهتر و طهارت بیشتری ضیافت الهی را ترک کنیم و برای جشن بزرگ عید فطر آماده شویم. برخی از بزرگان بر این باورند که بهتر است روزهای دوم تا هفتم ماه شوال را برای وداع و بدرقۀ ماه رمضان روزه بگیریم؛ همان‌طور که معمولاً برای بدرقۀ یک دوست عزیز چندین قدم با او همراهی می‌کنیم.
در مقالۀ بعدی به ذکر نکاتی دربارۀ عید فطر به‌عنوان بزرگ‌ترین عید انسان‌ها می‌پردازیم و اهمیت و آداب آن را شرح می‌دهیم. در پایان از شما دعوت می‌کنیم، تجربه‌های شیرین خود از هم‌نشینی و رفاقت با خدا در ماه مبارک رمضان را در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
پی‌نوشت:
[1] دعای چهل و پنجم صحیفۀ سجادیه
[2] بحار الانوار، جلد 71، ص 393
[3] دعای چهل و پنجم صحیفۀ سجادیه
[4] همان
[5] زاد المعاد / ترجمه موسوی ؛ ج 1 , ص 274