اکسیر اعظم
«أَلَا وَ مَنْ أَحَبَ عَلِيّاً (علیه‌السلام) فَقَدْ أَحَبَّنِي وَ مَنْ أَحَبَّنِي فَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ وَ مَنْ رَضِيَ عَنْهُ كَافَأَهُ الْجَنَّةَ[1]
اگر کسی امام علی (علیه‌السلام) را دوست بدارد، مرا هم دوست دارد و کسی که مرا دوست داشته باشد، خدا از او خشنود است و کسی که خدا از او راضی باشد، بهشت را به او می‌دهد.»
در آستانۀ شهادت چنین مردی هستیم. مردی که دوست داشتن او برابر با دوستی خدا و رسول خداست. پیرامون محبت و دوستی امام علی (علیه‌السلام) در کلام رسول خدا احادیث بسیاری ثبت شده است. احادیثی که عشق علی (علیه‌السلام) را عامل استواری قدم مومن بر صراط[2] و یا درخششی مانند ماه در قیامت [3] می‌داند. اما معنای این احادیث چیست؟
چرا و چگونه عشق به علی (علیه‌السلام) می‌تواند همه چیز را دگرگون کند؟
به طور کلی ارتباط بین عشق و ولایت چیست؟
آیا می‌توان محب علی (علیه‌السلام) بود، اما ولایت او را قبول نداشت؟ یا می‌توان ولایت او را قبول کرد، اما در دل به او عشق نورزید؟
پاسخ این سؤالات ارتباطی تنگاتنگ با اندازه و قیمت قلب ما دارد؛ در نتیجه برای رسیدن به پاسخ باید رابطۀ میان شناخت، عشق و شباهت را توضیح دهیم.
چگونه طلا شویم؟
تا به حال چیزی از تبدیل مس به طلا شنیده‌اید؟ در گذشته دانشمندان زیادی به دنبال کشف اکسیر اعظم یا کیمیا بودند. اکسیری که اعتقاد داشتند، می‌تواند هر فلز بی‌ارزشی را به طلا تبدیل کند. امروزه علم وجود چنین ماده‌ای را ناممکن می‌داند. اما در ریاضیات نفس ما کیمیا واقعاً وجود دارد، اکسیری هست که حضورش هر نیت و عمل کم‌بهایی را قیمتی و ارزشمند می‌کند. کیمیایی که قادر است هر قلب بی‌بهای پژمرده‌ای را سرشار از شادی، آرامش و مهر کند.
همان‌طور که در مقالات قبل گفتیم، قدر به معنای اندازه و قیمت است و شب قدر شب قیمتی شدن. شبی که از خدا می‌خواهیم ما را از تقدیراتی که برای خود ساخته‌ایم و آنچه که کسب کرده‌ایم، نجات دهد و تقدیراتی نو برای‌مان رقم بزند. شبی که تصمیم می‌گیریم، سبک زندگی و رفتارمان را مطابق آنچه که خدا می‌خواهد، تغییر دهیم تا تقدیراتی نیکو نصیب‌مان شود.
اما اگر این تغییر و درخواست فقط بر زبان جاری شود، فایده‌ای نخواهد داشت و حتی اگر تمام تقدیرات ما از نو نوشته شوند، باز هم قادر به کسب قضا یا نتیجه‌های خوبی نخواهیم بود؛ زیرا قدر و قیمت ما تغییری نکرده است و آرزوها، خواسته‌ها و تمایلات‌مان همان که بود باقی مانده. مثل فلز بی‌ارزشی که با آب طلا پوشیده شده و دیر یا زود رنگ عاریه‌ای خود را از دست می‌دهد و ارزش خود را نمایان می‌کند.
کیمیای عشق
عشق همان اکسیر اعظمی است که می‌تواند، مس وجود ما را به طلای ناب تبدیل کند. عشق و محبت موتور محرک و پیشرانۀ قلب است. عشق در قلب تمامی ما وجود دارد، اما جنس و قدرت آن متفاوت است. همۀ مجاهدت‌ها و تلاش‌های انسان برای رسیدن به قدرت، موفقیت مادی، ورزشی، مراتب اجتماعی، علمی و … به‌دلیل عشق به آنها است. تنها با عشق می‌توان، سختی‌های مسیر را تحمل کرد. هر کدام از ما با توجه به شناختی که از خود داریم، محبوب و معشوقی انتخاب می‌کنیم و عمرمان را صرف رسیدن به آن معشوق می‌کنیم. هرچه درک و شناخت ما از خودمان بالاتر می‌رود، آرزوها یا محبوب‌های‌مان هم بزرگ‌تر می‌شوند.
وقتی خودمان را از تولد تا مرگ معنا می‌کنیم، آرزوهایمان هم در همین محدوده تعریف می‌شوند و زمانی که خود را به عنوان موجودی بی‌نهایت و نامحدود به بلندای ابدیت می‌شناسیم، آرزوهایمان هم قد می‌کشند و دیگر به هیچ چیز جز شبیه شدن به خداوند راضی نمی‌شویم. پس شناخت درست از خود می‌تواند، ارزش خواسته‌های ما را بالا ببرد. و هرچه شناخت ما از خودِ حقیقی و ظرفیت‌های وجودمان بیشتر می‌شود، خواسته‌ها و معشوقهایمان هم بزرگ‌تر می‌شوند.
شباهت محصول محبت است
پس هرچه نگاه ما به خودمان بزرگ‌تر می‌شود، قیمت آرزوهایمان هم بیشتر می‌شود. کودکی که با یک بستنی آرام می‌گرفت و در نوجوانی تمام آرزویش داشتن یک دوچرخۀ نو بود، در جوانی جنس، تعداد و اندازۀ آرزوهایش بسیار متفاوت است.
بخش انسانی وجود ما هم اگر مجال تغذیه و رشد داشته باشد، کم‌کم به آرزوهای بزرگ‌تر مبتلا می‌شود. آرزو و عشقی مانند عشق به علی بن ابی طالب (علیه‌السلام) و خاندان او. این عشق مقدمۀ ورود به مسیر رشد است؛ زیرا عشق و محبت شباهت را به همراه می‌آورد. نمی‌شود که عشق ما حقیقی باشد، اما سرچشمۀ حرکت و عمل نباشد. نمی‌شود عاشق علی (علیه‌السلام) باشیم، اما سبک زندگی او را دوست نداشته باشیم و آرزوی‌مان شبیه شدن به او نباشد. عشق به علی (علیه‌السلام) و خاندان او وارد هر قلبی که می‌شود، غم، غصه، اضطراب و کینه را بیرون می‌کند؛ زیرا هیچ یک از این‌ها در سبک زندگی امیرالمؤمنین جایی نداشته است و جدای از آن شیرینی داشتن مولا به حدی زیاد است، که هیچ غمی توان برابری با آن را ندارد.
عشق، مسیر تخصصی هدایت
عشق قطب‌نمایی است که مسیر حرکت ما را مشخص می‌کند و آنچه که ما را به تکاپو وا می‌دارد، میل به داشتن چیزی است که تمنای آن را در قلب خود احساس می‌کنیم. پس این محبوب است که جهت و سرعت حرکت ما را مشخص کرده و در نهایت ما را به جایی خواهد برد که خود در آنجا حضور دارد.[4]
به همین دلیل است که می‌گوییم، ارزش معشوقهایمان قیمت قلب ما را مشخص می‌کند؛ زیرا ما در نهایت به همان جایی می‌رسیم، که جایگاه معشوق ماست و در واقع اگر در عشق صادق باشیم، به معشوق خود تبدیل خواهیم شد. قرآن در این باره می‌فرماید: قیامت روزى است که هر گروهى را با پيشواي شان فرا مىخوانيم.[5] پیشوا و امام در واقع همان محبوب و معشوق و قطب‌نمای قلب است. چنان که امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) فرموده‌اند؛ محبوب قلب انسان می‌تواند هر چیزی باشد، حتی یک سنگ.[6]
پس همۀ ما به سمت معشوق و محبوب خود در حرکتیم و در نهایت به آن تبدیل خواهیم شد. هر چه معشوقهایمان ارزشمندتر باشند، جایگاه و ارزش قلب ما بیشتر است. رمز توصیه‌های مکرر رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به پذیرش امامت، ولایت و عشق‌ورزی به علی (علیه‌السلام) و خاندان علی (علیه‌السلام) هم از همین جا مشخص می‌شود. رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌خواهد قلب ما را به ارزشمندترین معشوق متمایل کند، تا خود نیز در پرتوی این عشق بزرگ و ارزشمند شویم، تا دویدن‌ها و تلاش‌هایمان قیمتی شود و در نهایت به معشوق‌مان شبیه شویم.
علی (علیه‌السلام) امام معصوم و جانشین پیامبر است. عشق به او و خاندانش هیچ‌گاه ما را از از مسیر هدایت تخصصی خارج نمی‌کند و محال است با این عشق به ضلالت و گمراهی برسیم؛ به شرط این‌که در عشق خود صادق باشیم. محبوب‌مان را بخواهیم و شبیه شدن به او را آرزو کنیم. ولایت او را بپذیریم و سبک زندگی هیچ‌کس را به شیوۀ او ترجیح ندهیم. این عشق و این سبک زندگی ما را تا مقام انبیاء بالا خواهد برد؛ زیرا همان‌طور که گفتیم انسان در قیامت با چیزی محشور می‌شود که در دنیا دلبرش بوده.
یار دلارام
دوباره به سراغ این حدیث از رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌رویم:
«اگر کسی امام علی (علیه‌السلام) را دوست بدارد، مرا هم دوست دارد و کسی که مرا دوست داشته باشد، خدا از او خشنود است و کسی که خدا از او راضی باشد، بهشت را به او می‌دهد.»
با توجه به آنچه که گفتیم، رمز این حدیث مشخص می‌شود. دوستی علی (علیه‌السلام) و خاندان علی (علیهم‌السلام) یگانه عشقی است که در نهایت ما را به پیامبر خواهد رساند. عشقی که اگر صادقانه بیان شود، تمام تار و پود زندگی ما را از نو خواهد بافت و سبکی از زندگی را برای‌مان به ارمغان می‌آورد که هیچ رنگی از غم و غصه و اضطراب در آن راه ندارد. رمز توسل به ائمه در شب‌های قدر هم در همین است. در شبِ قیمت‌ها، قیمتی‌ترین معشوق‌ها را به ما عرضه کرده‌اند و راه قیمتی شدن را به ما یادآوری کرده‌اند.
در واقع عشق به علی (علیه‌السلام) در ورود به دوستی اهل‌بیت (علیهم‌السلام) است و دوستی این خاندان در نهایت ما را به آغوش دلبر همه چیز تمام‌مان خواهد رساند. به آغوش خدا که الله و معشوق اصلی تمام ماست.
در این مقاله ارتباط محبت و دوستی علی (علیه‌السلام) و خاندان او را با محبت به رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله) توضیح دادیم و گفتیم که این عشق در نهایت ما را به عشق خدا مبتلا خواهد کرد. عشقی که قیمت قلب ما را تا بی‌نهایت بالا می‌برد. ارتباط بین شناخت، محبت و شباهت را توضیح دادیم و گفتیم که انتخاب معشوق یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین انتخاب‌های عمر ماست. رمز توسل به علی (علیه‌السلام) و خاندان علی (علیه‌السلام) در شب‌های قدر را بیان کردیم. گفتیم که به برکت رحمانیت خدا، طلا شدن در شب‌های قدر آسان است اما برای طلا ماندن باید خودمان تلاش کنیم تا با استفاده از قدرهای خوبی که به ما عطا کرده‌اند، قضاهایی ارزشمند را رقم بزنیم. این شب‌ها فرصتی است تا یک بار برای همیشه تکلیف‌مان را با قلب‌مان روشن کنیم. معشوقهایمان را در برابر خود بچینیم و ببینیم هر کدام از آنها چه سهمی از قلب ما را اشغال کرده‌اند؟ چون همان‌طور که گفتیم، ما در نهایت به همان عزیزترین معشوق‌مان تبدیل خواهیم شد. همان‌طور که گفتیم محبت حاصل شناخت است؛ پس شناخت خود و شناخت ارزشمندترین قَدَرها رمز موفقیت ما در شب‌های قدر است.
ممنون می‌شویم اگر نظر خود را پیرامون مباحث مطرح شده در این مقاله با ما به اشتراک بگذارید.
پی‌نوشت:
[1] بحار الأنوار، ج7، ص 222
[2] پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: «ما ثَبّتَ اللّه ُ حُبَّ عليٍّ في قلبِ مؤمنٍ فَزلَّتْ به قدمٌ إلّا ثَبّتَ اللّه ُ قَدَما يومَ القيامةِ علَى الصِّراطِ.» (کنزالعمال، ج۱۱، ص۶۲۱)
[3] پیامبر اکرم صل الله علیه و آله و سلم: «… مَنْ أَحَبَّ عَلِيّاً عَلَيْهِ السَّلاَمُ جَاءَ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ وَجْهُهُ كَالْقَمَرِ لَيْلَةَ اَلْبَدْرِ …» (ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبة من مناقب أمير المؤمنين علي بن ابی طالب و الأئمة من ولده عليهم السلام من طریق العامة، محقق مدرسة الإمام المهدی «عج»، قم، مطبعة الامیر، بی‌تا، ص۶۶)
[4] رشته‌ای بر گردنم افکنده دوست می‌کشد هرجا که خاطرخواه اوست
[5] يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ (آیه 71 سوره مبارکۀ اسراء)
[6] «هرکه ما را دوست بدارد، در روز قیامت، همراه ما خواهد بود، و اگر شخصى سنگى را دوست بدارد، خداوند، او را با آن، گِرد خواهد آورد.» صدوق، محمد بن على، الأمالی، ص 209، تهران، کتابچى، چاپ ششم، 1376ش.