ارتباط مفهوم قانون قضا و قدر با قدرت اختیار انسان در جذب تقدیرات
احتمالاً بارها دیده‌ایم، وقتی حادثۀ ناگواری برای کسی اتفاق می‌افتد، آهی از سر بی‌گناهی می‌کشد و آن حادثه را قضا و قدر الهی و خواست خدا تلقی می‌کند. اغلب ما موفقیت‌های زندگی‌مان را ثمرۀ تدبیر و زحمت خودمان می‌دانیم و اتفاق‌های سخت و تلخ را قضا و قدر الهی و امتحان خدا می‌دانیم. آیا این تصور کاملاً درست است؟ آیا خود انسان در رقم زدن و جذب این تقدیرات نقشی ندارد؟
بیشتر افراد به‌درستی مفهوم قانون قضا و قدر را نمی‌دانند و چون به همان تعریف سطحی بسنده می‌کنند، تلاشی جدی برای جذب تقدیرات و تغییر تقدیرات‌شان نمی‌کنند.
برای درک بهتر این موضوع لازم است، ابتدا مفهوم صحیح بعضی قوانین علمی مهم و نقش آنها در زندگی و بخش‌های مختلف حیات انسان را بدانیم؛ قوانینی مثل قانون عمل و عکس‌العمل در فیزیک که در علم فلسفه به آن اصل علت و معلول گفته می‌شود و تمام اتفاقات ریز و درشت عالم ماده و حتی عالم ماوراء ماده بر اساس این قانون پیش می‌رود. با فهم درست این قانون به‌خوبی متوجه می‌شویم که هر عمل ما در عالم، اثراتی اجتناب‌ناپذیر به دنبال دارد؛ اثر روی خودمان، دیگران و کل عالم.
افکار، احساسات، انتخاب‌ها و نیت‌های ما قدرهایی هستند، که اتفاق‌ها و قضاهای آیندۀ ما در گرو اندازه و جنس آنهاست. در حقیقت ما بر سر سفره‌ای می‌نشینیم و تغذیه میکنیم، که غذایش را با قدر اعمال و افکارمان تولید کرده‌ایم.
اما مفهوم قضا و قدر دقیقاً یعنی چه، گسترهٔ آن چه‌قدر است و نقش آن در زندگی ما چیست؟
آیا اگر سالی پر از قدرهای سخیف و بد گذرانده باشیم، می‌توانیم تقدیرات خوبی در شب قدر برای سال آینده‌مان دریافت کنیم؟
برای دانستن مفاهیم بیشتری حول محور این موضوع جذاب، با ما همراه باشید.
محور تمام علوم و قوانین عالم
گسترۀ مفهوم قانون قضا و قدر فقط محدود به زندگی دنیایی ما نیست و در تمام مراحل حیات ما برقرار است. برای درک بهتر این موضوع مهم، ابتدا به بررسی قوانین علمی روزمره می‌پردازیم. قوانینی که با وجود سر و کار شبانه‌روزی با آنها نمی‌دانیم همان قانون قضا و قدر جاری در زندگی ما هستند.
از آنجا که نظام آفرینش، نظام اندازه‌هاست، علم ریاضی بر تمام جزئیات و کلیات آن حاکم است. آن علم سخت و دقیقی که در نوجوانی از بدون کاربرد بودن آن در زندگی شکایت می‌کردیم، همان علمی است که تمام عالم و آنچه در آن است، بر اساس قاعده و قانون‌های آن پیش می‌روند. رخدادهای زیستی و فیزیولوژی بدن انسان، جهان ماده، اصول علم فلسفه و تمام علوم بر اساس قواعد خاص و مهندسی‌شده‌ای پیش می‌روند، قواعدی که برای هر عملی عکس‌العمل خاصی را رقم می‌زند.
احتمالاً شما هم این مفهوم مشهور را با نام قانون عمل و عکس‌العمل می‌شناسید. قانونی که در علم فیزیک به قانون سوم نیوتن مشهور است و این‌طور تعریف می‌شود که هرگاه جسمی به جسم دیگر نیرو وارد کند، جسم دوم هم به همان میزان نیرویی در جهت مخالف به جسم اول وارد می‌کند. درست مثل زمانی که دست ما به جسمی فشار وارد می‌کند و فشاری متقابل و هم‌اندازه از طرف آن جسم به دست ما وارد می‌شود.
قانون عمل و عکس‌العمل به طور فراگیری در همه چیز عالم برقرار است. همۀ نظام ماده و ماوراء ماده هم تابع قانون عمل و عکس‌العمل هستند. به این معنا که نتیجه‌ای که ما از هر موضوعی کسب میکنیم، دقیقاً هم‌اندازه و منطبق با میزان بضاعتی است که برای آن موضوع صرف کرده‌ایم، مثلاً با پوشیدن لباس گرم در سرما گرم می‌شویم و این گرما بازتاب و عکس‌العملی است، که ما در نتیجۀ عمل پوشیدن لباس گرم به دست می‌آوریم، یا اینکه با رعایت رژیم غذایی سالم و کم‌کالری به بدنی تندرست و اندامی سالم و متناسب می‌رسیم. به دست آوردن سلامتی و تناسب اندام، عکس‌العمل مثبتی است، که در نتیجۀ عمل به سبک تغذیۀ درست برای ما حاصل شده است. همان‌طور که اگر تغذیه‌ای سرشار از قند و چربی‌های مضر داشته باشیم، نتیجه و عکس‌العمل منفی آن برای ما بیماری‌های مختلف و چاقی مفرط است.
درواقع هر رفتار و انتخاب هر سبک رفتاری در زندگی، به طور کاملاً مستقیم نتایجی متناسب با آن سبک رفتاری را در پی دارد.
در علوم فلسفه و عرفان هم این قانون را با نام دیگری به اسم قانون علت و معلول می‌شناسند. به این معنا که هر اتفاق و پدیده‌ای در تمام عالم و موجوداتش ثمره و نتیجۀ یک علت خاص است؛ مثل دندان‌دردی که نتیجۀ رعایت نکردن بهداشت دهان و دندان است، یا تصادفی که به علت بی‌توجهی به قوانین راهنمایی و رانندگی رخ می‌دهد.
نقش اختیار انسان در مفهوم قانون قضا و قدر
حال که معنای عمل و عکس‌العمل را دانستیم، به‌راحتی می‌توانیم حقیقت مفهوم قضا و قدر را درک کنیم. در حقیقت این دو قانون تا اندازهٔ بسیار زیادی به یکدیگر شبیه بوده و تنها نام آنها در علوم مختلف متفاوت است. قدر همان عمل است و قضا همان عکس‌العمل. قضا به نتیجه‌ای حتمی می‌گویند، که به دلیل انجام قدرهای متناسب ایجاد می‌شود.
گاهی ممکن است تصور کنیم قضاها از جانب خداوند است، اما آیا این تصور صحیح است؟ قضاها را خداوند رقم می‌زند، یا خود انسان؟
با ارائۀ هر قدری، قضای متناسب با آن به دست می‌آید و با هر تصمیم و هر عمل انسان، قضایی متناسب با عملش به او می‌رسد. هیچ اتفاق خوب و بدی در عالم بدون برنامه‌ریزی برای ما رخ نمی‌دهد. هر رخداد مثبت و منفی در زندگی نتیجۀ یکی از اعمال ماست.
در حقیقت اتفاق‌ها و قضاهای زندگی ما در دنیا، آخرت و ابدیت درنتیجۀ قدرهایی هستند، که خود ما انجام داده‌ایم؛ مثل انتخاب رشتۀ تحصیلی دانشگاهی در نوجوانی که آیندۀ شغلی و اقتصادی ما را رقم می‌زند، یا انتخاب همسر یا دوست و هم‌نشین، که می‌تواند تعیین‌کنندۀ سعادت دنیا و آخرت ما باشد. درواقع باید بپذیریم، هم‌زمان با هر چیزی که انتخاب میکنیم، قضاها و تبعات و پیامدهای آن را هم انتخاب کرده‌ایم.
نکتۀ مهم آن است که مفهوم قانون قضا و قدر فقط مربوط به اعمال ما نیست، بلکه به صورت جدی به احساسات، افکار و نیت‌هایی که از قلب و ذهن ما عبور می‌کند هم مربوط می‌شود. قلب ما گذرگاهی است که مثل ترازویی قدر نیت‌ها، افکار، تصمیم‌ها و احساسات ما را می‌سنجد و اثراتی روی خودمان، دیگران و جهان ایجاد می‌کند.
اینکه می‌گوییم حرکت به سمت آرامش، شادی و غم از درون خودمان شروع می‌شود هم بیان‌گر همین مسئله است. اغلب رخدادها قضاهایی هستند که از قدر درون ما نشأت می‌گیرند.
اگر ما به حقیقت مفهوم قانون قضا و قدر یا همان عمل و عکس‌العمل باور داشته باشیم، چون از پیامد و نتیجۀ خطا و گناه در سرنوشت خودمان، دیگران و جهان آگاهیم، از آن اجتناب میکنیم. این اجتناب از گناه و مراقبت از نفس ما جلوی زندگی جهنمی ابدی ما را می‌گیرد. در این صورت می‌دانیم که هر کلمه، هر نگاه، هر رفتار و واکنش ما توشه‌ای است، که پیشاپیش برای مصرف روزهای آینده در حیات دنیا و همچنین حیات ابدی‌مان پیش می‌فرستیم.
پس مهم‌ترین اصل در بررسی مفهوم قانون قضا و قدر آن است که خداوند همه چیز را به اختیار انسان واگذار کرده است. انسان با اختیار مطلق خود انتخاب می‌کند که به چه قضاها و سرنوشت‌هایی در هر کدام از ابعاد وجودی و هر کدام از مراحل حیات خود برسد.
اعجاز شب قدر در تغییر و جذب تقدیرات
همان‌طور که فهم وسعت آسمان‌ها و عالم ماوراء و آنچه در آنها جریان دارد، برای اهل زمین سخت است، چون قوانین حاکم بر متافیزیک را درست درک نکرده‌ایم، فهم درست آنها برای ذهن ما دشوار است؛ برای مثال پاسخ معادلۀ دو ضرب در دو، عدد چهار است، اما درک این مسئله برای ما سخت است که در حساب و کتاب اهل ماوراء، ده دقیقه بیداری در زمان بین‌الطلوعین برای ما معادل سال‌ها بیداری در زمان‌های دیگر است، ده هزار تومان انفاق در راه خدا میلیون‌ها برابر بیشتر از درک ما از مقدار زمینی و دنیایی آن است. مفهوم قانون قضا و قدر در هر کدام از عوالم، اصول و قواعد قطعی مخصوص به خودش را دارد.
ما با توجه به آنچه در کل سال گذشته انجام داده‌ایم، در هر امری اندازه و قدری از خود ارائه کرده‌ایم، که بر اساس این اندازه‌ها نتایج یا قضاهای یک سال آیندۀ ما مشخص و مقدر می‌شوند. قدر و اندازه‌ای برای مسائل عبادی، اندازه‌ای برای مسائل روحی و روانی، اندازه‌ای برای تمام مسائل خانوادگی، اندازه‌ای برای مسائل تربیتی، اندازه‌ای برای مسائل تحصیلی و …
اما این سؤال مطرح می‌شود که حتی اگر مسیر زندگی، انتخاب‌ها، اعمال و افکار اشتباهی را در سال گذشته دنبال کرده باشیم، در شب قدر هم محکوم به پذیرش همان تقدیرات هستیم یا راهی برای جبران این خطا و جذب تقدیرات خوب وجود دارد؟
خبر خوش آنکه در شب قدر می‌توانیم تقدیرات گذشتۀ خودمان را تغییر دهیم. اما این اتفاق بزرگ و سرنوشت‌ساز آداب و اصول خاص خودش را دارد، که در مقالات بعدی به طور مبسوط به آن می‌پردازیم، اما آنچه مختصراً لازم است بدانیم، آن است که عظمت شب قدر و معجزه‌های نفهته در آن چنان عجیب و بزرگ است که حتی می‌تواند قوانین ریاضی و قطعی عالم را هم تغییر بدهد، به شرط آنکه ما هم رموز استفاده از آن را بلد باشیم و آن را به کار ببریم