ثمره عمل مقبول چیست و چه ارتباطی با هدف خلقت ما دارد؟

چگونه ثمره عمل مقبول مسیر رشد ما را تغییر داده و طراحی می کند؟

پیش تر به عمل مقبول پرداختیم و گفتیم عملی مقبول است که در ذات و درون ما نفوذ کرده و به دارایی روحی ما اضافه می کند. این ویژگی، اهمیت عمل مقبول را در مسیر زندگی ما نشان می دهد؛ چرا که یکی از مهم ترین دغدغه ها در حوزه دین و اخلاق این است که ما چرا به وجود آمده ایم و هدف نهایی زندگی ما چیست؟ آیا زندگی فقط همین است که در دنیا زندگی کرده، بخوریم و بخوابیم؟ یا هدف بزرگ تری مانند نزدیک تر شدن به خدا برای مان تعیین شده است؟ پاسخ گویی به این سوالات نیازمند روشن شدن رابطه بین عمل مقبول با هدف نهایی خلقت ماست.

برای شفاف شدن این رابطه، باید گفت چیزی که به زندگی ما معنا و جهت داده و از آن به عنوان هدف خلقت یاد می شود، فقط انجام مناسک و عبادات دینی نیست؛ بلکه عملی ست که مقبول خدا باشد؛ یعنی عملی که نزد خدا پذیرفته شده و به انسان در مسیر رشد و تکامل واقعی کمک می کند. توضیح درباره چیستی عمل مقبول و فرق آن با عمل مردود، قبلاً به طور مفصل بیان شده که می توانید به آن مراجعه کنید. در این مقاله، هدف این است که روشن کنیم عمل مقبول چه ارتباطی با هدف آفرینش ما داشته و چگونه نتیجه آن می تواند راه رسیدن به این هدف بزرگ را هموار و مسیر زندگی را برای مان مشخص کند.

در این درس به این پرسش های مهم پاسخ داده می شود:

_ عمل مقبول چه تأثیر ویژه ای در رشد و تکامل ما دارد؟

_ بودن یا نبودن عمل مقبول چگونه می تواند سرنوشت و هویت ما را تغییر دهد؟

_ چه رابطه ای میان پذیرفته شدن عمل و توانایی ما برای داشتن صفات و مقام الهی وجود دارد؟

این مقاله تلاش می کند با بررسی ثمره عمل مقبول، زمینه را برای فکر کردن عمیق تر پیرامون ارزش و معنای زندگی و نگاه تربیتی دینی فراهم کند؛ نگاهی که تأکیدش بر روی تحقق هدف و رشد واقعی است، نه فقط انجام مکرر رفتارهای دینی یا اخلاقی. توضیح درباره نتیجه و ثمره عمل مقبول به عنوان حلقه واسطه بین مسیر فردی انسان و هدف نهایی آفرینش، می تواند دید تازه ای در فهم ارتباط بین اخلاق، عبادت و معنای واقعی زندگی در اختیارمان قرار دهد.

نقش عمل مقبول در رشد و تعالی انسانی

عمل مقبول یکی از مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر مسیر رشد انسان به سوی کمال مطلق است. بسیاری از بزرگان اخلاق و عرفان بر این باورند که هیچ عاملی به اندازه اعمال مورد قبول نزد خداوند، نمی تواند فضای درونی انسان را برای شکوفایی و تحول روحی آماده کند. عمل مقبول، تنها به ظاهر یک عمل یا رفتار محدود نمی شود، بلکه قبول شدن آن نزد خداوند وابسته به سه عنصر اصلی درونی است؛ داشتن نیت خالصانه از انجام عمل، صداقت و پرهیز از تظاهر از انجام عمل و حضور قلبی در حین انجام عمل.

زمانی که عملی با نیت الهی و هدف کسب رضایت خداوند انجام می شود، نه تنها اثر خود را در جامعه و روابط انسانی به جا می گذارد، بلکه عمیقاً روح و قلب فرد عمل کننده را نیز دگرگون می کند. چنین عملی موجب می شود انسان به تدریج از روزمرگی، تکرار بی هدف عمل و سطحی نگری فاصله گرفته و به لایه های عمیق تری از وجود خویش پی ببرد.

عمل مقبول مانند بذری است که در زمین دل کاشته می شود و با مراقبت و تداوم، شکوفه های اخلاص، صداقت و رشد روحی را به ثمر می رساند. در این سیر تحول، انسان با شناسایی انواع ضعف ها نظیر ضعف اراده یا انگیزه های نادرست، تلاش می کند هرروز نسخه بهتری از خود باشد. پذیرش از سوی خداوند، پشت گرمی و امیدی است که انگیزه ادامه مسیر رشد را پررنگ تر می کند.

عمل مقبول پیوند دهنده زندگی مادی با ابعاد معنوی و اخروی ماست؛ یعنی با انجام چنین اعمالی، تنها به موفقیت های دنیوی نیندیشیده، بلکه به شکل گیری و تقویت شاکله حقیقی و جاودانه خود توجه خواهیم داشت. همین نگاه، مسیر حرکت به سوی هدف نهایی خلقت را که همان رسیدن به قرب الهی و کمال مطلق است، هموار می سازد؛ در نتیجه، عمل مقبول نه فقط یک رفتار دینی صرف، بلکه برنامه ای همه جانبه برای رشد شخصیتی و تعالی روح ماست. انجام عمل مقبول، مسیر رشد فکری و معنوی ما را باز می کند تا بتوانیم عمیق تر و جدی تر دنبال هدف نهایی خلقت خودمان رفته و آن را کشف کنیم.

ثمره عمل مقبول چه ارتباطی با هدف خلقت مان دارد؟

در مقالات قبل به موضوع هدف خلقت پرداختیم و گفتیم که ما برای شبیه شدن به خدا به دنیا آمده ایم و هدف نهایی از آفرینش ما فقط حضور فیزیکی نیست؛ بلکه رسیدن به بندگی و قرب الهی است. در این نگاه، بندگی فقط انجام عبادات و انجام مناسک مذهبی نیست، بلکه مسیر رشد و پرورشی درونی است که ما را آماده می کند تا اسماء و صفات خدا را در خود شکوفا کرده و کمالات انسانی را یک به یک کسب کنیم.

ما به عنوان یک انسان ظرفیت نامحدودی برای رشد و تعالی داریم و همه امکانات دنیا در این مسیر در خدمت ما قرار گرفته اند تا به عبودیت موفق برسیم. رسالت ما در رحم دنیا، ساختن و رشد دادن نفس مان است تا با طی کردن مسیر بندگی، به کمال مطلق یعنی الله دست یابیم. به همین دلیل، عمل مقبول اهمیت ویژه ای در این روند پیدا می کند؛ چون اگر اعمال و مناسک دینی بدون شرط مقبولیت الهی انجام شوند، نمی توانند منجر به طی موفق این مسیر شوند.

عمل مقبول، عملی است که هم ظاهرش با احکام و دستورات الهی سازگار است و هم نیت و انگیزه اش پاک و خالصانه باشد؛ یعنی تنها برای رضای خدا انجام شود و اثر واقعی بر شخصیت و زندگی ما بگذارد. فقط چنین عملی می تواند در مسیر عبودیت و بندگی نقش مؤثری داشته و مانند پلی ما را از دنیای مادی به مراتب بالاتر وجودی برساند. ثمره عمل مقبول نیز دقیقاً در همین تحول و رشد وجودی آشکار می شود؛ یعنی این نوع عمل باعث شکوفا شدن استعدادهای بالقوه، افزایش معرفت و نزدیک تر شدن به کمال مطلق خواهد شد.

چرا عمل مقبول پیش نیاز رسیدن به هدف خلقت ماست؟

گفتیم که ثمره عمل مقبول رسیدن به هدف خلقت یعنی شبیه شدن به کمال مطلق است. اما این فرآیند چگونه اتفاق می افتد؟ چرا عمل مقبول این قدر اهمیت دارد و بدون آن نمی توان تولد سالمی به آخرت داشت؟ در ادامه اجمالا به این دو پرسش، پاسخ خواهیم داد.

رسیدن به سنخیت وجودی با عمل مقبول

عمل مقبول باعث می شود نفس و شخصیت ما با ارزش ها و ویژگی های الهی هماهنگ شود و توانایی های درونی مان رشد کند. به همین دلیل، این نوع عمل به ما کمک می کند تا شایستگی رسیدن به مراحل بالاتر معنوی و نزدیک تر شدن به هدف اصلی آفرینش را پیدا کنیم.

درحقیقت ثمره عمل مقبول همان تحقق هماهنگی وجودی با مراتب کمال و تقرب به خداوند است؛ زیرا مقبولیت، شاخصی راهبردی است که نشان می دهد یک عمل چقدر با هدف آفرینش انسان پیوند دارد. رشد و کمال واقعی، وابسته به همین ارتباط و هماهنگی است. بررسی دقیق تر متون دینی و تحلیل عقلانی نیز این نکته را روشن تر می کند که ارزش هر کار انسانی، به نسبت آن با هدف نهایی آفرینش سنجیده می شود و این معیار باید راهنمای رفتار و تصمیم گیری های فردی و جمعی باشد.

اثرگذاری بر سرنوشت اخروی

براساس سنت قرآنی و روایی[1]، اعمالی که واقعاً پذیرفته نشوند؛ حتی اگر ظاهر دینی داشته باشند، به حال انسان سودی نداشته و در آخرت به عنوان سرمایه ای ارزشمند به حساب نمی آیند؛ فقط اعمال مقبول موجب سعادت جاودان ما خواهند شد. اگر کسی بدون توجه به مقبولیت اعمال، صرفاً به ظاهر دین داری اصرار ورزد، از مسیر رشد واقعی دور می شود. این نوع عمل ها نه تنها ما را بالا نمی برند، بلکه ممکن است زمینه غفلت، تکبر یا ریا را نیز فراهم کنند و ما را از هدف اصلی خلقت مان دور سازند.

تمرکز فقط بر ظاهر عمل و بی توجهی به باطن و مقبولیت آن، دینداری را به رفتار سطحی و بی ریشه ای تبدیل کرده که بستر غفلت و ریا و حتی انحراف از هدف اصلی آفرینش را فراهم می آورد؛ اما عمل مقبول با تکیه بر اخلاص نیت و کیفیت درونی، زمینه رشد واقعی و نزدیکی به خدا را فراهم می کند. تفاوت اصلی میان دینداری اصیل و تظاهر دینی، در کیفیت و عمق عمل است، نه فقط در انجام ظاهری اعمال.

رابطه انسان با هدف خلقت، ارتباطی نزدیک و جدایی ناپذیر با عمل مقبول دارد. عمل مقبول فقط وسیله ای برای اطاعت فردی نیست، بلکه نقش موتور پیشرفت و رشد انسان و جامعه را ایفا می کند. چون تنها وقتی که جنبه باطنی عمل و رشد وجودی شکل بگیرد و انسان با هدف آفرینش هماهنگ شود، می تواند به مقصد اصلی خلقتش نزدیک شود. ثمره عمل مقبول هم دقیقاً در همین جا دیده می شود؛ یعنی پیوندی واقعی میان رفتار انسان و هدف اصلی آفرینش به وجود می آید.

درنهایت، مقبولیت عمل معیاری است برای دیانت واقعی و دور بودن از غفلت و ریا؛ تا عمل انسان، بازتاب حقیقی هدف آفرینش در زندگی روزمره اش باشد.

[1]. «وَقَدِمْنَا إِلَىٰ مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنَاهُ هَبَاءً مَنْثُورًا؛ ما همه کارهایی را که انجام داده‌اند، بررسی کردیم و آن را (به دلیل عدم قبولی) همچون غبار پراکنده قرار دادیم» (فرقان، 23)، «إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ؛ همانا خداوند فقط از اهل تقوا عمل را می‌پذیرد» (مائده، 21)، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) «رُبَّ صَائِمٍ لَیْسَ لَهُ مِنْ صِیَامِهِ إِلَّا الْجُوعُ وَ رُبَّ قَائِمٍ لَیْسَ لَهُ مِنْ قِیَامِهِ إِلَّا السَّهَرُ؛ چه‌بسا روزه‌داری که از روزه‌اش جز گرسنگی بهره‌ای نمی‌برد و چه‌بسا شب‌زنده‌داری که جز بی‌خوابی نصیبی ندارد.» (من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۷۹؛ وسائل الشیعه، ج۷، ص۳۱۲) و امام صادق (علیه‌السلام) «إِنَّ اللَّهَ لا یَقْبَلُ مِنَ العَمَلِ إِلَّا مَا کَانَ خَالِصاً لَهُ؛ خدا هیچ عملی را نمی‌پذیرد مگر آنکه فقط برای او باشد» (کافی، ج۲، ص۱۶)