هنر دعا کردن
عاجزترین مردم از نظر شما چه کسی است؟ شاید بگویید کسی که پول کافی ندارد، دارای نقص جسمانی است، بی‌سواد است، مهارت‌های ارتباطی را بلد نیست و… . واقعیت این است که همۀ این عوامل در حد خودشان می‌توانند درصدی از ناتوانی و عجز را به همراه داشته باشند، اما امام حسین (علیه‌السلام) معتقدند: «عاجزترین مردم کسى است که نتواند دعا کند». [[1]]
دعا کردن یک هنر و یک مهارت ارتباطی بسیار قوی است، که مانند همۀ مهارت‌ها در درجۀ اول به یادگیری و سپس به مداومت احتیاج دارد. ماه رمضان فرصت بسیار مناسبی برای دعاست و دعاهای وارد شده در این ماه در کنار تلاوت قرآن و مجالست با خدا از خوراک‌های معنوی مهمی هستند که بخش انسانی وجود ما را به خوبی تغذیه می‌کنند.
در مقالۀ قبل دربارۀ اثر تلاوت قرآن و همنشینی با خداوند در ضیافت رمضان صحبت کردیم. در این مقاله و مقالۀ بعدی به موضوع بهره‌وری از دعا و شرایط اجابت دعا در این ضیافت بزرگ می‌پردازیم.
شرایط لازم برای بهره‌وری از دعا
برای ساختن رفاقتی صمیمانه با کسی که دوستی با او را می‌پسندیم و کنارش به آرامش می‌رسیم، سه شرط اساسی لازم است:
- راستگویی و سنخیت حقیقی میان گفته‌هایمان با او و علاقمندی‌هایش
- مداومت در دیدار و گفتگو
- برقراری ارتباط دوستانه با کسانی که او آنها را دوست می‌دارد
دعا پل ارتباطی میان قلب ما و خداوند است. پلی که لازمۀ شکل‌گیری یک رفاقت صمیمانه است، در نتیجه بهره‌وری صحیح و موثر از ادعیۀ ماه رمضان به گونه‌ای که به دوستی بین ما بینجامد، سه شرط اساسی دارد:
- سنخیت با دعا، یعنی آنچه که می‌گوییم را حقیقتاً بفهمیم و حرف دلمان باشد
- مداومت بر دعا و ارتباط
- ارتباط قلبی قوی و مستمر با امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه)
سنخیت با دعا
شاید شنیده باشید که معدۀ بعضی افراد بعضی از مواد غذایی را پس می‌زند. مثلاً عدم تحمل لاکتوز اختلالی است که در آن هضم شیر و مواد غذایی حاوی لاکتوز به‌سختی انجام می‌شود. این‌گونه افراد در اثر مصرف فراورده‌های لبنی دچار نفخ و شکم‌درد شدید می‌شوند. همین اتفاق در مورد غذاهای معنوی هم صادق است. یکی از شرایط استفاده مناسب از دعاهای ماه رمضان این است که انسان با دعایی که انتخاب کرده، از نظر روحی سنخیت داشته باشد. اگر قلب ما با دعا سنخیت نداشته باشد، خیلی زود دلزده می‌شویم. البته این دل‌زدگی به حال و هوای قلب در آن لحظه مربوط است و امری همیشگی نیست. برای همین هم هست که اولیای الهی توصیه می‌کنند، برای انتخاب دعا به حال دلتان رجوع کنید نه به فهرست دعاها و اعمال وارد شده. این کار دقیقاً مانند برخوردی است که ما با غذاها داریم و زمانی که میلمان به سالاد و ماست و غذاهای سبک است، هیچ وقت چلوکباب و آبگوشت را انتخاب نمی‌کنیم.
مداومت بر دعا و آثار آن
یکی دیگر از شرایط بهره‌مندی از دعا مداومت بر دعاست. حضرت علی (علیه‌السلام) نکتۀ جالبی در این زمینه دارند. ایشان می‌فرمایند: «عمل اندكی كه بر آن مداومت ورزى، از عمل بسياری كه از آن خسته شوى اميدواركننده‌تر است».[[2]] اثر مداومت بر هر کاری از جمله دعا مانند کنده‌کاری روی چوب است. وقتی حقیقت دعا بر روی قلب انسان حک شد، انجام دادنش به مراتب راحت‌تر و دلپذیرتر می‌شود. مداومت بر دعا آثار فراوانی دارد، از جمله اینکه باعث می‌شود انسان نحوۀ گفت‌وگو با خدا را یاد بگیرد و بداند در تنگناها و حوادث زندگی رفیقی دارد که محکم‌ترین پناهگاه است. رفیقی که می‌توان با قلبی آرام به او تکیه کرد. علاوه بر این دعا اسلحه‌ای قدرت‌مند برای مقابله با وسوسه‌های شیطان است.
در ماه رمضان دعاهای مختلفی وارد شده که مداومت بر خواندن آنها و تدبر در مفهوم شان برکات فراوانی دارد و توصیه می‌شود تا حد امکان در برنامۀ روزانه گنجانده شوند:
- دعای افتتاح: این دعا دارای مضامین بلندی در خداشناسی، خوف و رجا و .. است که خواندن آن در هر شب این ماه سفارش شده است. البته کسانی که عربی نمی‌دانند بهتر است ترجمه دعا را بخوانند، زیرا تا ندانیم که چه می‌گوییم بهرۀ زیادی نصیبمان نمی‌شود.
- دعای «يَا عَليُّ يَا عَظيمُ…» بعد از هر نماز واجب
- دعای «اَللّـهُمَّ اَدْخلْ عَلى اَهْل الْقُبُور السُّرُورَ…» بعد از هر نماز واجب و دو دعایی که همراه آن وارد شده است
- خواندن دعاهای روزانۀ ماه رمضان و همچنین زیارت روز ویژۀ اهل بیت (علیهم‌السلام)
رابطۀ قلبی با امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه)
ما در میهمانی خدا هستیم و این بهترین فرصت برای دوستی با دوستان نزدیک خدا است. فرصتی که در آن از هر زمان دیگر به اولیای خدا نزدیک‌تر و شبیه‌تریم. همین شباهت باعث می‌شود که از همیشه برای شروع رفاقتی همیشگی آماده‌تر باشیم. ماه رمضان و به ویژه شب قدر ارتباط زیادی با امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) دارد. در این شب ملائکه و روح برای تصویب مقدّرات یک سال بندگان خدا به محضر ایشان می‌رسند. بزرگان دین معتقدند که دعای «اَللّـهُمَّ اَدْخلْ عَلى اَهْل الْقُبُور السُّرُورَ…» همان دعای فرج امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) است، زیرا در این دعا ما از خداوند درخواست‌هایی می‌کنیم که تمام آنها در زمان ظهور حضرت کامل تحقق پیدا می‌کند. پس کسی که مشغول خواندن این دعا می‌شود، باطناً برای ظهور امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) دعا می‌کند.
شرایط اجابت دعا
«مگر خدا خودش در قرآن نفرموده است که: ادْعُوني أَسْتَجبْ لَكُمْ، بخوانید مرا تا شما را اجابت کنم؛ پس چرا دعاهای من را اجابت نمی‌کند؟!»
این سؤال از آن سؤالات پرتکراری است که ذهن بسیاری از آدم‌ها را به خود مشغول می‌کند و احتمالاً شما هم تا به حال بارها آن را از خود پرسیده‌اید. برای پاسخ دادن به این سؤال لازم است، به یک موضوع خیلی مهم اشاره کنیم و آن این است که دعا کردن اصول و قواعد خاصی دارد. از مقدماتی مثل شکرگزاری گرفته تا نحوۀ بیان درخواست، تقدّم دعا در حق دیگران، شفیع قرار دادن اهل بیت (علیهم‌السلام) و… تا اقداماتی که به صورت عملی باید انجام شوند. آداب دعا خیلی گسترده است و ما در اینجا فرصت پرداختن به همۀ آنها را نداریم، اما سعی می‌کنیم در ادامه به برخی از مهم‌ترین شرایطی که در اجابت دعا نقش دارند اشاره کنیم.
توبه
آب پاک را اگر در ظرف کثیف بریزید، آلوده می‌شود. شرط پاک ماندن آب این است که اول ظرف آن را تطهیر کنیم. در مورد دعا هم همین‌طور است. دعا اگر طلب خیر باشد، که باید باشد، نور است و نور و تاریکی باهم یک‌جا جمع نمی‌شوند. قلبی که تاریک، کدر و آلوده باشد، شرایط پذیرش و نگهداری خیر را ندارد. قلب ما پاک نخواهد شد، مگر به وسیلۀ توبۀ واقعی از گناهان گذشته و تصمیم به جبران آنها در آینده.
تطهیر مال
اگر مال حرام در اموال کسی وجود داشته باشد، دعایش به اجابت نمی‌رسد. بنابراین اگر خمس، زکات یا حق‌الناسی به گردن ماست لازم است پیش از ورود به ضیافت الهی بدهکاری‌های خود را تسویه کنیم تا دارایی‌هایمان، پاک و حلال باشد. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌فرمایند: «كسى كه دوست دارد دعايش مستجاب شود، خوراک و كسب خود را پاک گرداند».[[3]]
قطع امید از غیر
اغلب ما در ظاهر خواسته‌هایمان را از خدا طلب می‌کنیم اما در باطن به هزار و یک نفر دیگر هم امید بسته‌ایم! دعاهای این‌چنینی از اجابت دورند. انسان برای اجابت خواسته‌اش باید از هر چیزی غیر از خدا قطع امید کند. کسی که به غیر خدا امید ببندد خدا هم او را به همان شخص واگذار می‌کند.
حسن ظن به خدا
یکی دیگر از شرایط اصلی اجابت دعا خوش‌گمان بودن به خداست. در حدیث قدسی آمده است: «من نزد گمان بندۀ مؤمن خويشم؛ اگر گمان او به من نيک باشد، مطابق همان گمان با او رفتار می‌كنم، و اگر بد باشد نيز مطابق همان گمان بد با او عمل می‌كنم». بنابراین دعای کسانی که از همان اول نسبت به اجابت درخواست خود ناامیدند و به خداوند سوء‌ظن دارند، اجابت نخواهد شد.
در دو مقالۀ اخیر دربارۀ یکی از ارکان اصلی ضیافت رمضان یعنی خوراک‌های این ضیافت باهم گفتگو کردیم. در مقالات بعدی به ارکان دیگر این ضیافت می‌پردازیم، اما پیش از آن از شما دعوت می‌کنیم اگر تجربۀ شیرین یا نکتۀ قابل توجهی دربارۀ مواردی که گفته شد دارید در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
[1] بحارالانوار، 93، 294
[2] نهج البلاغه، حکمت 278
[3] بحار الأنوار، ج۹۰، ص۳۷۲