جسم اولین بُعد از وجود انسان
از ابتدای سلسله مقالات انسان‌شناسی دربارۀ اهمیت خودشناسی یا به تعبیر دیگر انسان‌شناسی، بسیار صحبت کرده‌ایم؛ گفتیم که خودشناسی یک ضرورت است، نه یک دانش شیک و تجملاتی که اگر دلمان خواست به سراغش برویم. از فواید خودشناسی گفتیم و این‌که چه‌طور می‌توانیم، در پرتو آن روابط خود با دیگران را بهبود بخشیم و یک زندگی شاد و آرام داشته باشیم، تعاریف غلطی که تا به‌حال از انسان ارائه شده را بررسی کردیم و آسیب‌های آنها را برشمردیم، از ابعاد مختلف وجود انسان حرف زدیم و مفهومی به نام «خود حقیقی» را معرفی کردیم و …
همۀ این مطالب مقدمه‌ای بود برای این‌که به این‌جا برسیم. از این‌جا به بعد «شناخت انسان» را آغاز می‌کنیم و قدم به قدم جلو می‌رویم، تا از ابعاد مختلف این موجود پیچیده رمزگشایی کنیم.
پیش‌تر در مقالۀ کمال چیست؟ موجودات عالم ماده را از لحاظ کمالات وجودی و آثاری که از خود نشان می‌دهند، به چهار دستۀ جماد، گیاه، حیوان، فرشته و انسان تقسیم کردیم و گفتیم که انسان از کمالات تمامی موجودات برخوردار است. وجود هر انسان پنج بُعد اصلی دارد که از پست‌ترین تا عالی‌ترین آنها به ترتیب عبارت‌اند از:
- بعد جمادی
- بعد گیاهی یا نباتی
- بعد حیوانی
- بعد عقلی
- بعد فوق‌عقلی یا انسانی
در مقالۀ پیش رو به جواب این سوال که «بعد جمادی چیست ؟» می‌پردازیم. در مقالات بعدی به ترتیب ابعاد گیاهی، حیوانی، عقلی و سپس بعد انسانی وجود خود را معرفی می‌کنیم و به بررسی مهم‌ترین تفاوت انسان با سایر موجودات می‌پردازیم، تفاوتی که دلیل فضیلت و برتری انسان بر سایر مخلوقات جهان است.
از آن‌جا که این سلسله مباحث در حکم اعضای یک پیکر هستند و یکدیگر را کامل می‌کنند، توصیه می‌کنیم آنهاآن‌ها را به‌ترتیب و تا انتها دنبال کنید.
علاقۀ ما به تجملات از کجا نشأت می‌گیرد؟
حتماً تا به‌حال پیش آمده که با دیدن یک اتومبیل مدل بالا دلتان قنج برود، یا در خیالتان یک ویلای بزرگ و سرسبز با تمامی امکانات را آرزو کنید. برق گردنبند زیبایی از پشت ویترین طلافروشی عقلتان را بدزدد و روزهای متوالی ذهنتان را به خودش مشغول کند. از لباسی که همین چند ماه پیش خریده‌اید، خسته شوید و دنبال فرصتی برای جایگزین کردنش بگردید و…
تقریباً همۀ ما یکی ازاین احساسات را ولو گذرا تجربه کرده‌ایم. اما تابه‌حال به این فکر کرده‌اید، که این تمایلات از کجا نشأت می‌گیرند؟ چرا در بعضی از ما قوی‌ترند و در دیگران ضعیف‌تر؟ اصلاً ما آدم‌‌ها چرا تا این اندازه به پول، طلا، خانه و ماشین علاقه‌مندیم؟
پاسخ این سؤالات ما را به سمت معرفی اولین و پایین‌ترین بعد از وجود انسان سوق می‌دهد: «بعد جمادی».
بعد جمادی چیست؟
جمادات اولین و ساده‌ترین موجودات عالم ماده هستند. اشیاء یا جمادات به لحاظ برخورداری از کمالات وجودی پایین‌ترین مرتبه را نسبت به بقیۀ مخلوقات دارند. از کمالات جمادی می‌توان به داشتن وزن، حجم، رنگ، بو و خواص عنصری اشاره کرد. اما منظور از بعد جمادی در وجود آدمی چیست و چه شباهتی بین انسان و جمادات وجود دارد؟
گفتیم که جمادات دارای وزن، حجم، رنگ، بو و… هستند. این ویژگی‌ها در بدن ما هم وجود دارند. ما هم وزن داریم، پوست‌مان رنگ‌دانه دارد، بدنمان پر از عناصر گوناگونی مانند کلسیم، آهن، سدیم و … است. سه چهارم جسم ما را آب تشکیل می‌دهد و بخارات مختلفی در بدنمان گردش می‌کند. پس ما به جهت برخورداری از جسم یک جماد محسوب می‌شویم؛ چیزی شبیه سنگ، چوب، آهن و سیمان!
حالا برگردیم به سؤالی که کمی بالاتر مطرح کردیم: «علاقۀ ما به تجملات از کجا نشأت می‌گیرد؟» برای پاسخ به این سؤال باید به یکی از قوانین خلقت اشاره کنیم که با نام قانون زوجیت شناخته می‌شود. هر چیزی در جهان هستی زوج متناسب با خودش را دارد. زوجی که با آن تناسب داشته و در کنارش به آرامش می‌رسد. مثلاً زوج مناسب چشم ما نور است، زوج مناسب معده، غذاست و …
هرکدام از ابعاد وجود ما هم زوج مناسب خودشان را دارند. کمالات جمادی، زوج مناسب بخش جمادی وجود ما هستند. به عبارت دیگر، ما در بخش جمادی وجودمان با جمادات سنخیت داریم. پس طبیعی است که از داشتن پول، طلا، لباس و هر چیزی که رنگ و بوی جمادات را داشته باشد، لذت ببریم. علاقه به جمع کردن کلکسیون‌‌های مختلف، میل به کسب ثروتی فراوان، خرید خانه و زمین و ملک، علاقه به تعویض ماشین و یا داشتن هم‌زمان چند مدل مختلف بدون این‌که کارایی خاصی برای‌مان داشته باشد، همه نشانه‌های قدرت بخش جمادی در وجود ماست.
اما این‌جا چند سؤال مهم مطرح می‌شود:
- علاقۀ ما به کمالات جمادی تا کجا پیش می‌رود؟
- اگر همۀ ما بعد جمادی داریم، پس باید به‌طور یکسانی به اشیاء و جمع‌آوری آنها علاقمند باشیم؛ پس چرا این تمایلات در بعضی‌ها قوی‌ترند و در بعضی‌ها ضعیف‌تر؟
- دانستن این نکته که منشاء علاقۀ ما به اشیاء و جمادات چیست، چه اهمیتی دارد و چه کمکی به شادی و آرامش ما می‌کند؟
برای پاسخ دادن به این سؤالات اندکی زود است. باید باقی ابعاد وجود را نیز بررسی کنیم، «من طبیعی» و «من حقیقی» را از هم تفکیک کنیم و زوج اصلی انسان را معرفی کنیم، تا پاسخ این سؤالات خودبه‌خود روشن شود.
گفتیم که بُعد جمادی پایین‌ترین و پست‌ترین مرتبه از وجود آدمی را تشکیل می‌دهد. انسان به جهت برخورداری از این بُعد، یک شئ محسوب می‌شود و کشش‌های جمادی دارد. این کشش‌ها ما را به‌سمت کمالات جمادی مانند لوازم لوکس، لباس‌های فاخر، جواهرات زیبا و … سوق می‌دهد؛ اما این همۀ حقیقت نیست. در مقالات آینده بیشتر دربارۀ این موضوع صحبت خواهیم کرد.