ثقلین چیست؛ در خوشبختی ما چه نقشی داشته و ارتباط آن با میزان اعمال چگونه است؟

ارتباط میزان اعمال و ثقلین چیست؛ آیا ثقلین میزان اعمال ما هستند؟

ثقلین چیست و آیا ارتباطی بین ثقلین و میزان اعمال ما وجود دارد؟ در دروس قبلی اشاره کردیم که میزان و معیار سنجش اعمال انسان در قیامت حق[1] است. حق به معنای هر چیزی است که در راستای هدف خلقت انسان و کمالات انسانی قرار دارد.[2] بنابراین هرچه ارتباط ها، رفتارها و افکار و انتخاب های ما با حقیقت انطباق بیشتری داشته باشد، قلب و روح ما سالم تر و میزان اعمال مان سنگین تر خواهد بود. از آنجا که قلب سالم، تنها عامل رستگاری و سعادت انسان در ابدیت است، ضرورت شناخت حق و مصادیق آن بسیار مهم است. اما چگونه می توانیم بر اساس حق عمل کنیم و میزان اعمال خود را در ترازوی الهی سنگین سازیم؟ پاسخ این سوال، در پیروی از ثقلین نهفته است.

اما ثقلین چیست؟ این سوالی است که بسیاری از افراد پس از شنیدن این کلمه در ذهنشان ایجاد می شود. در توضیح سوال ثقلین چیست باید بگوییم که واژه «ثقلین» که در حدیث ثقلین از آن استفاده شده است از ریشه «ثقل» به معنای سنگینی و ارزش گرفته شده است. پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) در حدیث معروف ثقلین فرمودند: «من در میان شما دو چیز گران بها می گذارم که اگر به آن ها تمسک جویید، هرگز گمراه نخواهید شد؛ یکی کتاب خدا و دیگری اهل بیت من»[3]

پیامبر تأکید می کنند که تا زمانی که انسان ها به این دو چیز «چنگ بزنند» گمراه نخواهند شد؛ در واقع تنها با پیروی از این دو منبع مطمئن است که انسان ها می توانند به درستی هدایت شوند و از مسیر صحیح خارج نشوند و از سمت دیگر تمسک و دست آویز قرار دادن یکی از این دو معیار حق نمی تواند راهگشا باشد و باید از هر دوی این ملاک ها همراه با هم استفاده کنیم تا به نتیجۀ مورد نظر که همان هدایت در جهت هدف خلقت است، دست یابیم.

در حقیقت ثقلین نه تنها راهنمایان اصلی بشر در مسیر رشد و کمال هستند، بلکه معیار سنجش اعمال و هدایت انسان ها به سمت سعادت ابدی محسوب می شوند. قرآن کریم، به عنوان وحی الهی، نقشه راه زندگی بشر را فراهم کرده و اهل بیت یا همان متخصصان معصوم که به تمامی ابعاد وجودی انسان آگاه هستند، تفسیر واقعی این وحی را به ما ارائه می دهند. این حدیث نشان دهنده اهمیت و ارزش قرآن و اهل بیت به عنوان میزان و معیار اعمال انسان ها در زندگی دنیا و آخرت است.

میزان اعمال و ارتباط آن با ثقلین چیست؟

به طور کلی، حق یعنی همانی که شایسته و سزاوار است، ما را رشد می دهد و به هدف خلقت مان می رساند. بنابراین بهترین عمل برای هرکسی التزام به حق است. البته ممکن است عمل کردن به حق در افراد و شرایط مختلف متفاوت باشد. برای نمونه برای کسی که مادرش بیمار است و نیاز به پرستاری دارد، حق این است که سفر زیارتی خود را لغو کند و به مادرش رسیدگی کند. اما برای فرد دیگری، رفتن به همان سفر عین حق است و او را رشد می دهد. التزام به حق زندگی ما را سرشار از شادی، آرامش و عشق می کند. بدون شک برای عمل به حق، باید ابتدا حق را بشناسیم و برای شناخت حق به منابع معتبری برای معرفی حق نیاز داریم که این شناخت در رسیدن به پاسخ صحیح ثقلین چیست نهفته است.

وقتی می گوییم میزان اعمال ما در قیامت به حق بستگی دارد، منظورمان این است که معیار درست اعمال، چیزی نیست جز قرآن و اهل بیت. میزان اعمال انسان در قیامت به طور مستقیم به درک او از «حق» بستگی دارد. کسانی که از قرآن و اهل بیت پیروی می کنند، به حقیقت نزدیک ترند و اعمالشان در ترازوی الهی سنگین تر خواهد بود. در واقع، انسانی که از این دو منبع پیروی کند، نه تنها در قیامت، بلکه در زندگی دنیا نیز احساس رضایت و خوشبختی را به همراه خواهد داشت.

قرآن کریم ظهور کتبی الله و برنامه و فرمول های حیات انسانی و حرکت ما به سوی هدف خلقت و تولد سالم به ابدیت است. از آنجا که هیچ کس جز خالق انسان، او را به طور کامل نمی شناسد، حقی بالاتر از کلام الله و آموزه های آن وجود ندارد و میزان و معیاری مهم تر و موثق تر از قرآن کریم قابل تصور نیست.

متأسفانه بشر به دلیل شناخت غلطی که از خود دارد، برنامه  هایی را برای زندگی انسان ارائه می کند که با برنامه های دقیق و کامل الهی متفاوت است و ما را حتی در زندگی دنیوی هم به جایی نمی رساند، چه رسد به آخرت و خوشبختی و لذت ابدی.   آمار بالا و پیش روندۀ افسردگی، اضطراب، استرس، خودکشی، طلاق و… حاکی از همین موضوع است. هرچه علوم طبیعی و تجربی پیشرفت می کنند و تکنولوژی و آسایش و رفاه بشر بیشتر می شود، سطح شادی و آرامش درونی و عاطفۀ انسان ها نسبت به یکدیگر کم و کمتر می شود. مسلم است وقتی تعریف درستی از انسان نداشته باشیم و حقیقت او را نشناسیم، تشخیص مسیر درست رسیدن به سعادت هم برای ما غیرممکن می شود؛      درحالی که خداوند متعال تمامی قواعد و فرمول های سعادت دنیا و آخرت را توسط قرآن کریم در اختیار ما گذاشته است.

 نکتۀ مهم و اساسی اینجاست که قرآن یک برنامۀ تخصصی و کلی است و نیاز به تشریح و تبیین دارد. بعد از خداوند، اهل بیت (علیهم السلام) به عنوان متخصصان معصوم، تنها کسانی هستند که تمامی ابعاد وجودی انسان را می شناسند و بر قرآن کریم احاطۀ کامل دارند. از طرفی معصومین (علیهم السلام) جلوۀ کامل اسماء و صفات الهی هستند؛ ازاین رو  تمامی اعمال ایشان بر طبق حق است و به عبارتی خود حق هستند؛ بنابراین اطاعت از اهل بیت (علیهم السلام) و الگوگیری از سبک زندگی ایشان، در حقیقت تبعیت از خداوند و قرآن است و تنها راه برای رسیدن به هدف خلقت و سعادت ابدیست. به همین دلیل اهل بیت (علیهم السلام) میزان نامیده می شوند^[4] یعنی ایشان معیار سنجش اعمال ما هستند. پس در رابطۀ ثقلین و میزان اعمال باید گفت که ثقلین همان حقی هستند که پیروی از آن ها میزان عمل ما را سنگین و عاقبت ما را به ابدیتی زیبا و سعادتمند ختم می کند.

تفاوت بین معیارهای انسانی و معیارهای الهی

در دنیای امروز، بسیاری از افراد به سلیقه ها، افکار و برداشت های شخصی تکیه می کنند. اما آیا این ها می توانند ملاک عمل قرار گیرند؟ بسیاری از ضرب المثل ها، شعرها و حتی عرفان های رایج ممکن است ظاهر زیبا و جذابی داشته باشند، اما هیچ کدام از آن ها امضای خداوند و معصومین را ندارند. امام صادق (علیه السلام) در این خصوص می فرماید: «مداومت بر عمل بر اساس آثار و سنّت، هر چند اندک، نزد خدا نافع تر است از سخت کوشی در عبادت بر اساس بدعت و هوس.»

این نکته به ویژه برای ما اهمیت دارد که در مواجهه با نظرات مختلف و گاه متناقض، تنها به چیزی اعتماد کنیم که از سوی خداوند و معصومین تأیید شده باشد. همان طور که قرآن در آیه 25 سوره مبارکه اسراء می فرماید: «رَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِما فِی نُفُوسِکُمْ»، تنها کسانی که از جانب خداوند به درستی هدایت شده اند، می توانند راه حل های صحیح را ارائه دهند.

در دنیای پر از اطلاعات و دیدگاه های مختلف امروز، انسان ها ممکن است به راحتی دچار گمراهی شوند. در چنین شرایطی، چنگ زدن به ثقلین بهترین راه برای رسیدن به مسیر درست است. در حقیقت، هیچ چیز دیگری نمی تواند به اندازه این دو منبع ارزشمند انسان را از گمراهی حفظ کند. بنابراین روشن ترین پاسخ به  ثقلین چیست؟ می تواند این باشد؛ ثقلین یعنی یک راه روشن برای یافتن حقیقت و داشتن زندگی صحیح و معنادار در دنیای امروز.

وقتی به تاریخ اسلام و سیره اهل بیت نگاه می کنیم، می بینیم که همیشه این دو منبع قرآن و اهل بیت، به عنوان معیار اصلی برای حل مشکلات و سوالات مختلف مطرح بوده اند. اهل بیت (علیهم السلام) به عنوان تفسیرکنندگان و مبلغین اصلی قرآن، همواره انسان ها را به سمت فهم درست و زندگی مطابق با دستورات خداوند هدایت کرده اند.

در این درس، به بررسی سوال ثقلین چیست، ارتباط میان ثقلین و میزان اعمال پرداختیم و اهمیت شناخت و عمل بر اساس این دو منبع معتبر را روشن کردیم. در نهایت، میزان اعمال انسان ها با توجه به انطباق با حق، که در قرآن و اهل بیت تجلی یافته است، سنجیده می شود.

[1] 《وَالْوَزْنُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ…؛ میزان [سنجش اعمال] در آن روز حق است…》(سوره اعراف، آیه ۸)

[2] امیر‌المؤمنین(علیه السلام) می‌فرماید: «أفضَلُ الأعمالِ لُزومُ الحَقِّ.» (آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر‌الحکم و دررالکلم، ص۸۱۷) (برترین عمل‌ها ملازم بودن با حقّ است.)

[3] إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ اَلثَّقَلَیْنِ مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِی کِتَابَ اَللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی وَ إِنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّى یَرِدَا عَلَیَّ اَلْحَوْضَ

[4] امام صادق (علیه السلام): «نَحنُ اَلْمَوٰازِینَ اَلْقِسْطَ.» (فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، تفسیر الصافی، ج۲، ص۱۸۲) (ما میزانهای عدل هستیم.)

«السَّلامُ عَلَىٰ مِیزانِ الْأَعْمالِ؛ سلام بر ترازوی اعمال.» (زیارت مطلقه امیرالمؤمنین)