امتحان چیست؟ امتحانات الهی چه ویژگیهایی دارند؟
همۀ ما به محض شنیدن سؤال «امتحان چیست؟» به یاد امتحان های دوران مدرسه و دانشگاه، کنکور، آزمون رانندگی و انواع امتحانهایی می افتیم که در طول زندگی خود داشته ایم. در اینجا منظور ما از امتحان مهمترین و سرنوشت سازترین نوع امتحان، یعنی امتحانات الهی است. هر کدام از ما همواره در همۀ صحنه های زندگی در حال امتحان هستیم. آزمونهای الهی سنت تغییرناپذیر و حتمی خداوند هستند و هیچکس نیست که آنها را تجربه نکند.
شاید جالب باشد که وقتی لزوم امتحان شدن و امتحان پس دادن در زمان تحصیل برای ما روشن میشود، که از هیجانات زمان مدرسه و نوجوانی فاصله گرفته‌ایم؛ هر چند حتی در همان شرایط هم اگر از ما بپرسند به کدام درس‌ها مسلط‌تریم، درسی را نام می‌بریم که معلمی سختگیرتر داشته و در طول سال امتحانات بیشتری از ما گرفته است؛ پس می‌توانیم بگوییم لزوم و چرایی امتحان دادن، به گونه‌ای برای همۀ ما روشن است و برای کشف چیستی امتحانات الهی و لزوم آنها تنها کافی است زمینه‌ای که خدا در آن از ما امتحان می‌گیرد را پیدا کنیم.
در هر امتحانی، تواناییها و داراییهای ما مشخص میشود و به قول معروف آزمونها معلوم میکنند که ما چند مرده حلاجیم. هرکدام از ما در امتحانهای الهی عکسالعمل های متفاوتی از خود نشان میدهیم؛ برخی به خوبی از پس آنها برمی آییم و برخی دیگر در این امتحانات مردود میشویم. نتیجۀ آزمون بستگی به میزان آمادگی و دارایی ما در آن زمینه دارد؛ همانطور که اگر دانشآموزی درسش را به خوبی خوانده و تمرین کافی داشته باشد، به خوبی از پس امتحانهایش برمی آید و بالعکس.
امتحانهایی که در دنیا برای ما پیش می آید، در واقع سونوگرافی بخش انسانی وجود ما هستند و میزان سلامت باطن ما را مشخص میکنند؛ چون حقیقت انسان در درگیریها و تضادها آشکار میشود.
ممکن است این سؤال برای شما پیش بیاید که مگر امتحان و آزمایش کردن برای شناختن چیزهای ناشناخته و مبهم نیست؟ پس خداوند، که عالم مطلق است و به ظاهر و باطن هر چیزی آگاه است، منظورش از امتحان چیست؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت که هدف خداوند از امتحان با هدفی که ما از آزمایشها و امتحانها داریم، بسیار متفاوت است. سؤال دیگر این است که زمینه ها و بسترهای امتحان چیست و ما چگونه آزمایش میشویم؟ در این مقاله به این سؤالها پاسخ خواهیم داد.
خداوند چه کسانی را و چگونه امتحان می کند؟
همانطور که گفتیم امتحانها از قوانین و سنتهای ثابت و تغییرناپذیر الهی هستند و همۀ انسانها، حتی پیامبران در زندگی خود با آنها مواجه میشوند.[1] سختیها، موانع و مشکلات زندگی یک عامل ضروری در حرکت انسان به سوی تکامل هستند؛ در نتیجه هرچه میزان تقوا و درجۀ انسان بالاتر باشد، باید حجم بیشتری از سختیها را تحمل کند و با دشمنان قدرتمندتری بجنگد.[2]
همۀ ما در هر لحظه در حال امتحان شدن و رشد و تکامل هستیم؛ به عبارتی با همۀ ارتباطها، انتخابها، رفتارها و افکار خود آزمایش میشویم و هیچ برخوردی بین ما و دیگران پیش نمیآید، مگر آنکه امتحانی از جانب خداوند است. بسترهای امتحانهای الهی بسیار گسترده است و شامل ترس، گرسنگی، سختی، بیماری، از دست دادن اموال و عزیزان، وسوسه های شیطان، هوای نفس، افراد حسود، کافران و منافقان میشود. علاوه بر سختیها انسان با نعمتهایی مانند ثروت، زیبایی، فرزند، سلامت و امنیت هم آزمایش میشود، به طور کلی هیچ نعمت و نقمت یا خیر و شری نیست مگر اینکه یکی از امتحانهای الهی است.[3]
نکتۀ بسیار مهم این است که هرکدام از ما با توجه به شرایط زندگی و کمالات خودمان آزمایش میشویم و امتحان هرکس به اندازۀ وسع اوست؛[4] بنابراین امتحانها و سختیهایی که در زندگی ما وجود دارد، خارج از توان ما نیست؛ همانطور که هیچوقت از یک دانش آموز دبستانی امتحان شیمی یا فیزیک گرفته نمیشود، اما از یک دانش آموز دبیرستانی در رشتۀ تجربی میتوان توقع داشت که بتواند از عهدۀ این امتحان به خوبی برآید.
هدف خداوند از امتحان چیست؟
مهمترین هدف آزمایشهای الهی پرورش و تربیت انسان و رشد و شکوفایی استعدادهای نهفتۀ اوست. هرکدام از ما به طور بالقوه دارای اسماء و صفات الهی هستیم و آزمونها برای ما بستری ایجاد میکنند تا این اسماء را به فعلیت برسانیم؛ همانطور که یک دانه در دل خاک با تحمل سختیها و گذراندن شرایط گرما و سرمای طبیعت رشد میکند، ما هم در دنیا با گذراندن امتحانهای الهی و روبهرو شدن با سختیها و حوادث مختلف رشد کرده و کمالات انسانی کسب میکنیم.
بیماریها، رنجها و سختیهای دنیا به بخش طبیعی و حیوانی ما وارد میشوند، اما باعث فعال شدن، رشد و تقویت بخش انسانی وجود ما میشوند، مانند زغال سنگی که با تحمل فشار و سختی به الماسی درخشنده و قیمتی تبدیل میشود. در حقیقت هر بلا و مصیبتی در هالهای از نعمت برای ما فرستاده میشود!
از دیگر اهداف امتحانهای الهی این است که در امتحانها و دگرگونی های روزگار، دارایی ها و کمالات ما مشخص میشوند. برخی از افراد بسیار دانا و عالم هستند، اما داناییهایشان به دارایی (ابزار مورد نیاز در آخرت) تبدیل نشده است. امتحانات الهی در واقع همان فشارهایی است که به بخش‌های پایینی و محدود وجود ما وارد شده و باعث میشوند که میزان تعلق و مشغولیت خود به کمالات غیرانسانی را متوجه شویم؛ در نتیجه امتحانات الهی بستری برای کشف ضعف‌های روحی و ناکارآمدی‌هایی است که در نفس ما به وجود آمده و با هر امتحان می‌توانیم یک پله در جهت کسب ابزارهایی که برای زندگی در شرایط زیستی آخرت به آنها نیازمندیم، پیش برویم.
در این درس ابتدا گفتیم که امتحان چیست و سپس بیان کردیم که امتحانهای الهی سنت حتمی خداوند هستند و شامل همۀ افراد حتی پیامبران میشوند. ما در هر لحظه از زندگی خود در حال آزمایش هستیم. هر سختی و مصیبتی، مانند ترس، فقر، بیماری، از دست دادن عزیزان یا مشکلات همسرداری و فرزندداری و هر نعمتی، مانند ثروت، سلامتی، علم یا زیبایی، همگی زمینه های آزمایش ما هستند. هرکس با توجه به شرایط خود آزمایش میشود و آزمونها خارج از طاقت و توانایی ما نیستند. امتحانهای الهی موجب رشد و شکوفایی استعدادهای ما میشوند و باطن و داراییهای ما را آشکار میکنند.
شما چه نمونه هایی از امتحانهای الهی را تجربه کرده اید؟ نظر شما دربارۀ این نوع از امتحان چیست؟ مشتاق شنیدن نظرات شما هستیم.
[1] سورۀ بقره، آیۀ 124 و سورۀ انعام، آیۀ 112
[2] هرکه در این بزم مقربتر است/جام بلا بیشترش میدهند
[3] سورۀ انبیاء، آیۀ 35
[4] سورۀ بقره، آیۀ 286