نقش دعا در جذب تقدیرات و تغییر آنها در ظرفیت شب قدر چیست؟
بعضی اکسیرهای دل‌چسب در عالم وجود دارند، که هم جان آدم را شیرین می‌کنند، هم سرنوشت انسان را رنگین می‌کنند. دعا از این دست اکسیرهاست، که از طرف خداوند به انسان عطا شده، تا پناهگاه همیشگی او باشد. دعا سلاحی قدرتمند است، که قدرت تغییر سرنوشت‌ها و بارش نعمت‌ها دارد. در مقالات قبلی گفتیم، تقدیراتی که برای انسان مقدر می‌شود، ثمره و نتیجۀ قدرها و اندازه‌هایی است که انسان با اعمال و افکار و نیت‌هایش از خود ارائه کرده است. پس تقدیر ما را اعمال ما می‌سازند، نه صرفاً دستوری تغییرناپذیر و قطعی از خداوند. خدا انسان را مختار آفریده و به او قدرت اختیار داده است. تمام اتفاقات عالم در نتیجۀ علت‌ها و اسباب رخ می‌دهند. دعا هم یکی از مهم‌ترین علت‌ها و اسباب است، که می‌تواند در ترسیم سرنوشت‌ها مؤثر باشد.
تصور کنید که چنین اکسیری در یک ظرفیت زمانی قدرتمند دیگری به نام شب قدر قرار بگیرد. این تلفیق به‌راحتی می‌تواند، حساب‌ها و معادلات عالم را به هم بریزد و جذب تقدیرات والا را برای انسان ممکن می‌سازد.
نقش دعا در جذب تقدیرات مخصوصاً در شب قدر، نقشی مهم است، که می‌تواند مسیر رسیدن به تقدیرات ناممکن را برای ما هموار کند. اما رسیدن به استجابت دعا هم آداب و قوانین خاص خود را دارد. ما صرفاً با دانستن نقش دعا در جذب تقدیرات شب قدر و دعاهای کلامی نمی‌توانیم بهترین تقدیرات را جذب کنیم. این موضوع اصول حساب‌شده‌ای دارد، که ضمن مقاله به آنها می‌پردازیم؛ اصولی مثل تلاش جدی در راستای جذب تقدیرات مطلوب و دعای خاضعانه با ماهیت قلبی انسانی، نه دعایی طلبکارانه با ماهیت قلبی زمینی.
نقش دعا در جذب تقدیرات مثل شاهرگ حیاتی رحم زمانی شب قدر است. اگر بهترین سبک و شیوۀ آن را نشناسیم، به‌راحتی جواهری قیمت‌ناپذیر را با گردویی بی‌ارزش تاخت زده‌ایم. ذهن ما نسبت به وسعت عالم، محدود است و از زیر و بم نفْس و بهترین تقدیرات متناسب با آن خبر نداریم. فقط خدا و نمایندگان او یعنی اهل بیت (علیهم‌السلام) از تمام جوانب قلب ما و تقدیرات متناسب و هم‌شأن آن آگاهند. پس بهتر است بهترین تقدیرات‌مان را از لابه‌لای دعاها و مناجات‌هایی که از ایشان به دست ما رسیده، پیدا کنیم. دعاها و مناجات‌های این متخصصان معصوم نقشه‌های راه ما برای یافتن بهترین تقدیرات است.
اثر دعا در دریافت تقدیرات یا تغییر آنها
پیش از این در بحث قضا و قدر گفتیم، قضاها و سرنوشت‌های انسان بر اساس قدرهایی ایجاد می‌شوند، که انسان از خود ارائه کرده است. بر اساس اصل علت و معلول، حوادث عالم در نتیجۀ علت‌ها و اسباب ایجاد می‌شوند.
دعا هم از کلیدی‌ترین اسباب‌هاست. دعا یکی از علت‌های عالم است، که مستقیماً در تقدیرات انسان مؤثر است. چه بسا مقدر شدن تقدیری وابسته به دعایی از طرف انسان باشد و اگر دعایی صورت بگیرد، آن تقدیر عوض شود. به همین دلیل است که امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «دعا قضای الهی را برمی‌گرداند، حتی اگر آن قضا محکم شده باشد[1].» . پس دعا مستقیماً در نظام علت و معلولی عالم و اسباب و مسببات جهان نقش دارد. در همین مورد از امام کاظم (علیه‌السلام) نقل شده که: «بسیار دعا کنید، زیرا دعا و درخواست از خدا حتی بلایی که از مرحلۀ قضا و قدر گذشته و فقط امضای تأیید نهایی آن باقی مانده را برمی‌گرداند[2].»
اصلاً دعا مغز عبادت است[3]. اگر مغز را از بدن خارج کنند، چون مرکز فرماندهی بدن منهدم شده، دستوری دریافت نمی‌کند و از کار می‌افتد. پس خمیرمایۀ اصلی عبادت‌های انسان هم دعاست. دعا همان عاملی است، که انسان می‌تواند به وسیلۀ آن توجه و عنایت‌ها خدا را به خود جلب کند. شاهد این ادعا هم در قرآن آمده که: «بگو اگر دعا و زاری شما نبود، خدا چه توجه و اعتنایی به شما داشت؟[4]» . دعا عامل مهمی در شکل‌گیری برخی فضیلت‌ها و رذیله‌های اخلاقی مثل تکبر در وجود انسان است. خداوند ترک دعا را از نشانه‌های فرد مستکبر می‌داند، که باعث بدبختی و شقاوت انسان می‌شود[5].
حال چنین اکسیری در یک رَحِم زمانی ویژه به نام شب قدر هم قرار گرفته، که ظرفیت سازندگی و ریاضیاتی آن معادل هزار ماه است. شاید مثالی روشن برای آن عبارت معروف «نور علی نور» همین جاست. شب قدر همان تونل زمانی شگفت‌انگیز و فرصت ویژه‌ای است، که نقش دعا در جذب تقدیرات آن خاص است. قدرت غیر قابل وصف این شب می‌تواند، ما را به لحظۀ شروع زندگی‌مان برگردانند. در این شب که تقدیرات «کل امر» معین می‌شود، سهم هر کدام از انسان‌ها در تمامی جنبه‌ها اندازه‌گیری، ثبت و ضبط می‌شود؛ همۀ جنبه‌های زندگی مثل مسائل خانوادگی، شرایط اقتصادی، اتفاقات اجتماعی، بیماری، مرگ و حتی رزق‌های معنوی انسان مثل رزق و تقدیر جهاد، عبادت، خودسازی، توبه، نشاط، تنبلی و …
پس عقل حسابگر حکم می‌کند، که از نقش دعا در جذب تقدیرات بهره ببریم. دعای جدی و مضطرانه در شب قدر می‌تواند، زیباترین تقدیرات انسانی را در هر کدام از این جنبه‌ها برای سال بعد ما رقم بزند، حتی اگر قدرهای سخیفی با اعمال‌مان در سال گذشته از خود ارائه کرده باشیم.
شاه‌راه‌های رسیدن به اجابت دعا
شاید با خواندن این مطلب تصور کنیم، حال که نقش دعا در جذب تقدیرات را شناختیم، صرفاً با دعای کلامی قادر به تغییر تقدیرات، یا جذب بهترین تقدیرات هستیم. آیا این تصور صحیح است؟ پاسخ به این سؤال را در دو بخش بررسی می‌کنیم:
- تلاش جدی و هم‌سو با دعا
پاسخ روشن به این سؤال را امام رضا (علیه‌السلام) به ما داده‌اند: «کسی که از خدا توفیقی می‌خواهد و برای آن تلاشی نمی‌کند، خودش را مسخره کرده است[6].» . درواقع انسان باید عملاً هم‌سو با دعا و خواسته‌اش حرکت کند، تا بتواند آن تقدیر را به‌خوبی جذب کند.
مگر ممکن است، کسی همیشه در خانه بنشیند و استراحت کند، اما منتظر روزی‌های مالی فراوان باشد؟ یا ممکن است سبک زندگی و افکار شخصی کاملاً برخلاف دین خدا و مسیر امامش باشد، اما انتظار رسیدن به مقام معیت و همراهی امام در دنیا و آخرت داشته باشد؟
همان‌طور که نباید از نقش دعا در جذب تقدیرات غافل باشیم، نباید به آداب و اصول این جذب هم بی‌توجه باشیم. تلاش جدی در راستای تقدیراتی که می‌خواهیم، راه دریافت آن تقدیرات است. دعا راه را برای ما باز می‌کند و امکان جذب آن تقدیر را برای ما فراهم می‌کند، اما دریافت آن با سعی و تلاش خودمان ممکن است.
دعا خواندن نیست، بلکه خواستن است. منظور از خواندن، خواستن از روی صدق است. تا زمانی که انسان سبک زندگی خود را بر اساس آنچه در دعا می‌خواند، با سبک زندگی اهل بیت (علیهم‌السلام) هماهنگ نکند، دعاهای او از روی شهوت و بی فایده هستند. مثل کسی که می‌خواهد در دولت کریمه نقش برجسته‌ای داشته باشد، اما هیچ تلاش، جهاد، خودسازی و حرکتی برای مقدمه‌سازی ظهور انجام نمی‌دهد.
- دعا در لباس بنده‌ای خاشع و خاضع، نه سلطانی متکبر
نقش دعا در جذب تقدیرات شب قدر، نقشی کلیدی و چندجانبه است. ما باید جوانب مختلف آن را بشناسیم و آنها را بسنجیم، تا بتوانیم به نتیجۀ مطلوب برسیم. کسی که در شب قدر نتوانسته خود را از توهمات، طلبکاری از خدا، غرور و تکبر، خیال‌های نادرست و سایر رذائل و تمرکز صد درصدی از کمال‌های دنیایی خالی کند، حتی با ورود به دعا هم نمی‌تواند چیز مهمی دریافت کند.
زیرک‌ترین افراد در شب قدر، سائل‌ترین آنهاست، نه کسی که با قلبی پر از ادعا، بی‌ادبانه و طلبکارانه دعا می‌کند. انسان باید به کمک دعا خود را از هواهای نفسانی تخلیه کند، تا نفس او ظرفیت دریافت نعمت‌های والای جدید و کمالات انسانی را داشته باشد. او باید طوری به خدا اظهار نیاز و ابراز ذلت کند، که خدا احتیاج و عجز او را در تدبیر و مصلحت‌اندیشی برای زندگی‌اش ببیند؛ زیرا ممکن است، انسان حاجت‌هایی از خدا بخواهد، که به ضرر او باشد، یا از دریافت بعضی تقدیرات اکراه داشته باشد، اما به نفع او باشد. پس در مقابل خدا نباید گردن‌کشی کرد، باید خاضعانه مصلحت امور را به دست‌های او سپرد.
با توجه به نقش دعا در جذب تقدیرات در شب قدر، ما باید به خدا بگوییم، علیرغم دستان خالی‌ام قصد پروازهای بلند و تغییر سبک زندگی داریم. باید بگوییم که استعدادی قدرتمند و صادق آورده‌ام که آمادۀ دریافت همان تقدیری است، که خدا برای من رقم زده است.
خداوند از حقیقت قلب‌ها آگاه است و خواست حقیقی قلب‌ها را می‌شناسد. پس انسان باید سطح دعاهایش را از سطح‌های پایین وجودی و دنیایی‌اش بالا ببرد و از خدا تقدیرات انسانی طلب کند. او بر اساس نقش دعا در جذب تقدیرات، باید طمع و سطح فکر خود را بالا ببرد. انسان در این شب باید از خدا تقدیرات انسانی میلیون‌ها انسان را دریافت کند، نه فقط تقدیراتی انسانی برای خودش.
بهترین سبک و شیوۀ دعا کردن
نقش دعا در جذب تقدیرات ما را مجاب می‌کند که برای نتیجه‌گیری بهتر، بهترین شیوۀ آن را انتخاب کنیم. سطح دید ما محدود است و قادر به درک تمام ابعاد و جزئیات اتفاق‌های عالم نیستیم. ماه رمضان هم یکی از همین اسرار و معجزه‌های بزرگ خداوند است، که غیر از خدا و مَحْرم‌های درک او باطنش را نمی‌شناسند.
تمام اعمال و دعاهای ماه رمضان و شب‌های قدر بنا به حکمت‌های الهی و منطبق با ریاضیات ساختار نفْس انسان طراحی و تنظیم شده‌اند، اما انسان تنها و بدون راهنما نمی‌تواند بهترین بهره‌ها را از آنها ببرد. پس باید به انسان‌های متخصص و معصومی که راه‌بلد این مسیرند و به تمام جوانب آن آگاهند، پناه ببرد و از علم و تخصص آنها استفاده کند.
اهل بیت (علیهم‌السلام) مجموعه‌ای از این دعاها و مهارت‌ها را برای رسیدن به عالی‌ترین تقدیرات به انسان آموخته‌اند. انسان زیرک هیچ‌گاه از داده‌های معصومین (علیهم‌السلام) برای رشد انسانی‌اش غفلت نمی‌کند؛ زیرا هرگز نمی‌تواند بهترین درخواست‌ها و برنامه‌ها را برای حیات انسانی‌اش داشته باشد. در حقیقت او عالی‌ترین تقدیرها را در دعاها و مناجات‌هایی که از معصومین (علیهم‌السلام) به دست او رسیده، شناسایی کرده و آنها را صادقانه از خدا طلب می‌کند.
بارگاه الهی بسیار مطهر و متبرک است، نمی‌شود با قلبی آلوده و پر از منیت به این حریم وارد شد. انسان باید با پناه جستن به مظهرهای عالی و پاک خداوند، به حریم خدا وارد شود. اگر می‌خواهیم به بارگاه کمال مطلق یعنی خداوند وارد شویم، باید به مظاهر مطلق او روی زمین یعنی اهل بیت (علیهم‌السلام) متصل شویم؛ درست مثل کودکی که در مدرسه خطایی کرده و دست در دست پدرش و به پشتوانۀ بزرگی و اعتبار او برای طلب بخشش و جبران بازمی‌گردد.
امام هادی (علیه‌السلام) این موضوع را به زیبایی در زیارت جامعه کبیره مطرح کردند و فرمودند، هرکه آهنگ خدا کند، به وسیلۀ شما آغاز می‌کند. هر که خدا را به یکتایی می‌پرستد، توحیدش را از شما می‌پذیرد. هرکه قصد حق کند، به شما توجه می‌کند.
در توضیح نقش دعا در جذب تقدیرات، باید بدانیم راز اینکه اغلب مناجات‌ها و دعاهای معصومین (علیه‌السلام) با ذکر صلوات شروع می‌شود، همین موضوع است. صلوات، ذکر اعظم و فرمولی است، که انسان را به خانوادۀ آسمانی‌اش ملحق می‌کند و تمام موانع بین او و ریشه‌های وجودی‌اش را از بین می‌برد.
در این مقاله به نقش دعا در جذب تقدیرات پرداختیم. سپس از شاه‌راه‌های رسیدن به اجابت دعا یعنی تلاشی هم‌سو با طلب‌مان و دعای خاضعانه و مضطرانه گفتیم. دانستیم که برای جذب تقدیرات انسانی باید ابتدا از هواهای نفس خالی شد و در راه رسیدن به این خواسته بسیار تلاش کرد. بهترین سبک دعا کردن آن بود که از دعاها و مهارت‌های امامان معصوم (علیهم‌السلام) بهره ببریم، تا تقدیرات انسانی را بشناسیم و با آنها مأنوس شویم.
[1] کلینی رازی، محمدبن‌یعقوب، اصول کافی، علی اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1407، جلد دوم، ص 470
[2] همان
[3] الدُّعاءُ مُخُّ العِبادَةِ ، و لا يَهلِكُ مَعَ الدُّعاءِ أحَدٌ / مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار لدرر الأخبار الأئمه الأطهار، علی اکبر غفاری، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج 93، ص 300
[4] قُلْ مَا يَعْبَأُ بِكُمْ رَبِّي لَوْلَا دُعَاؤُكُمْ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَكُونُ لِزَامًا. ( سوره فرقان، آیه 77)
[5] وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ. (سوره غافر، آیه 60)
[6] مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار لدرر الأخبار الأئمه الأطهار، علی اکبر غفاری، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج 78، ص 356